Muaj para se presidenti rus Vladimir Putin të niste pushtimin e tij të plotë, ai botoi një artikull të zymtë prej 5,000 fjalësh që bënte thirrje për shpërbërjen e vendit; në fjalimin e tij për të shënuar nisjen e ofensivës së Rusisë, ai renditi një mori ankesash historike kundër Perëndimit; dhe muaj pas luftës, ai e paraqiti veten si pasues të carit modernizues të Rusisë, Pjetrit të Madh.

Mësimet e historisë po e përndjekin sërish Ukrainën. Ndërsa presidenti amerikan Donald Trump po shtyn për një përfundim të negociuar të luftës atje, politikanë dhe analistë po kërkojnë analogjitë e duhura për të shpjeguar momentin e pasigurt në të cilin ndodhet Ukraina – dhe për të vlerësuar rreziqet me të cilat përballet në çdo proces diplomatik.

Paralelet janë të papërsosura, por momenti aktual lidhet me tre kapituj kyç të historisë diplomatike të shekullit XX: Mynihu 1938, Jalta 1945 dhe Budapesti 1994.

Marrëveshja e Mynihut

Marrëveshja e Mynihut – marrëveshja që ia dorëzoi rajonin Sudetenland të Çekosllovakisë Gjermanisë së Adolf Hitlerit në një përpjekje për të shmangur luftën në Europë – është analogjia historike më e përdorur.

Me kalimin e viteve, ajo është bërë sinonim i pajtimit: dorëzimi i Sudetenland-it e inkurajoi Hitlerin dhe hapi rrugën drejt një lufte botërore. Kritikët e Trump e kanë krahasuar gatishmërinë e tij për t’u takuar me Putinin kokë më kokë në Alaska – dhe sugjerimin se Ukraina mund të duhet të pranojë humbjen e territoreve – me gabimin e kryeministrit britanik Neville Chamberlain që i besoi fjalës së Hitlerit.

“Magjia e rrezikshme e mendimit të Trump kërcënon një Mynih të ngadaltë – duke përsëritur gabimin e pajtimit,” shkroi senatori demokrat Richard Blumenthal në X. “Përkëdhelja e një vrasësi gjakatar me copa territori dhe premtime sjelljeje të mirë nuk solli ‘paqen e kohës sonë’. Pajtimi nuk do ta sjellë Trump-in më afër Çmimit Nobel për Paqen sesa Chamberlain-in.”

Por ekziston edhe një këndvështrim ushtarak i veçantë mbi analogjinë e Mynihut. Marrëveshja u lejonte nazistëve të anashkalonin një rrjet të gjerë fortifikimesh, duke e lënë Çekosllovakinë praktikisht të pambrojtur. Po kështu, analistët ushtarakë vërejnë se nëse Rusisë i lejohet të pushtojë pjesën tjetër të rajonit të Donetskut në çdo marrëveshje paqeje, ajo potencialisht do t’i japë forcave të Putinit kontroll mbi qytete-forte si Sloviansk dhe Kramatorsk, që janë një pjesë jetike e brezit mbrojtës të Kievit.

Konferenca e Jaltës

Një tjetër paralele historike është Konferenca e Jaltës e vitit 1945, një takim mes presidentit amerikan Franklin D. Roosevelt, kryeministrit britanik Winston Churchill dhe diktatorit sovjetik Josef Stalin, që përcaktoi kushtet e rendit europian pas Luftës së Dytë Botërore.

Në atë kohë u pa si një triumf i diplomacisë së kohës së luftës, por trashëgimia e Jaltës sot shihet përmes një lente më pesimiste – veçanërisht në vendet e Europës Lindore, ku ajo shihet si takimi që përfundimisht i la ato pas Perdes së Hekurt dhe dënoi miliona njerëz të jetonin nën sundimin komunist.

Për disa vëzhgues, shtytja e Trump për një pazar të madh me Putinin gjithashtu mbart rrezikun e shitjes së Kievit, veçanërisht nëse rezultatet e mundshme negociohen duke anashkaluar vetë ukrainasit.

Në një postim në X përpara takimit Trump-Putin në Alaska, ish-ambasadori amerikan në Rusi Michael McFaul shkroi: “Takimi Trump-Putin në Alaska nuk mund të bëhet Jalta 2.0. Shpresoj që presidenti Trump, @SecRubio dhe ekipi i tij po punojnë fort për ta bërë këtë një samit domethënës dhe jo një moment kapitullimi.”

Nuk është për t’u habitur që Putini është fans i marrëveshjeve të fuqive të mëdha. Në një fjalim në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së në 2015 – të mbajtur në prag të ndërhyrjes ushtarake të vendit të tij në Siri – Putini foli me miratim për Jaltën, duke thënë se arkitektura e sigurisë e hartuar në atë resort sovjetik “ndihmoi njerëzimin të kalonte ngjarjet e trazuara dhe shpesh dramatike të shtatë dekadave të fundit. Ajo e shpëtoi botën nga tronditje të mëdha.”

Historiani Sergey Radchenko, duke iu përgjigjur postimit të McFaul, ofroi një pamje më të nuancuar të analogjisë me Jaltën, duke theksuar në një seri postimesh se “Jalta nuk kishte alternativa reale sepse në shkurt 1945 sovjetikët tashmë po pushtonin Europën Lindore. FDR nuk ishte në gjendje t’i dëbonte ata nga aty. Gjëja e vetme që ai mundi të bënte ishte të nxirrte premtime bosh për zgjedhje nga Stalini.”

Por sot, shtoi Radchenko, opsioni i Jaltës nuk është e vetmja rrugë diplomatike, sepse SHBA nuk ka nevojë për Rusinë për asgjë dhe është e aftë ta ndihmojë Kievin në kufizimin e ambicieve të Moskës. “Larg së pushtuari Europën Lindore, Rusia nuk arrin dot të pushtojë as Donbasin,” shkroi ai. “Me pak fjalë, ashtu si Jalta nuk kishte alternativa të vlefshme, një Jaltë 2.0 ka një alternativë shumë të vlefshme – diçka që duhet t’i kishte dhënë administratës Trump një avantazh të konsiderueshëm në negociatat me Rusinë.”

Memorandumi i Budapestit

Ndërsa aleatët europianë përpiqen të gjejnë garanci sigurie për Ukrainën, kujtimet e Memorandumit të Budapestit të vitit 1994 – përmes të cilit një Ukrainë e sapopavarur pranoi të dorëzonte armët bërthamore të parkuara në territorin e saj pas rënies së Bashkimit Sovjetik – gjithashtu peshojnë fort.

Ky dokument, i cili u nënshkrua nga Rusia, përmbante një zotim për të respektuar sovranitetin dhe integritetin territorial të Ukrainës. Por ato premtime nuk e shpëtuan Ukrainën nga aneksimi i Krimesë në 2014 dhe nga pushtimi i plotë i vitit 2022.

Duke folur për CNN, ish-presidenti ukrainas Petro Poroshenko sugjeroi se garancitë e sigurisë të përshkruara në memorandum ishin të pavlera.

“Si president i Ukrainës, unë kisha një garanci sigurie në formën e Memorandumit të Budapestit,” tha ai. “Kjo nuk po funksionon. Çdo garanci tjetër sigurie, përveç asaj që është detyruese – është e papranueshme.”

Një pikë tjetër kthese historike

Ukraina tani përballet me një tjetër pikë kthese historike ndërsa diplomatët përpiqen me ngut të gjejnë vendin dhe formulën e duhur për bisedimet e paqes. Nëse ky moment do të mbahet mend si një kapitull i errët në historinë europiane apo si një hap drejt paqes së qëndrueshme – kjo mbetet për t’u parë.