Një zbulim i rrallë në një shpellë të Afrikës së Jugut ka trazuar botën shkencore: studiuesit kanë analizuar dhëmbë të fosilizuar 2.2 milionë vjet të vjetër, duke nxjerrë të dhëna që mund të rishkruajnë historinë tonë evolucionare.

Studimi, i botuar më 29 maj 2025 në revistën Science, përdor për herë të parë në këtë nivel të thellë metodën e paleoproteomikës – analizën e proteinave të ruajtura në smaltin e dhëmbëve – për të hetuar biologjinë dhe diversitetin e Paranthropus robustus, një pararendës i lashtë i njeriut.

ADN-ja nuk mjaftonte
Në klimën e nxehtë afrikane, ADN-ja nuk mbijeton më shumë se 20 mijë vjet. Por smalti i dhëmbëve ruan proteina që datojnë miliona vite më parë. Këto proteina, të nxjerra nga katër individë të zbuluar në shpellën Swartkrans, i kanë lejuar studiuesit të përcaktojnë jo vetëm seksin, por edhe lidhjet evolutive mes tyre.

Mashkull apo femër? Dhëmbët mund të mashtrojnë
Zbulimi më befasues? Një individ i klasifikuar më parë si femër për shkak të dhëmbëve të vegjël, rezultoi të ishte mashkull sipas analizës së proteinave AMELY/AMELX. Kjo sfidon metodën tradicionale të identifikimit të seksit në fosile përmes morfologjisë.

Një specie e re e mundshme?
Një nga individët, i koduar si SK-835, tregoi dallime të ndjeshme në profilin e proteinave. Ai mund të përfaqësojë një linjë evolutive të panjohur, ndryshe nga tre individët e tjerë – ose të paktën një nënpopullatë të veçantë të Paranthropus-it.

Paleoproteomika – ende në faza fillestare
Metoda është ende e re dhe disi shkatërruese, ndaj përdoret me kujdes ekstrem. Por me avancimin e teknologjisë, studiuesit shpresojnë të dallojnë edhe speciet më të afërta, si Paranthropus robustus nga Australopithecus africanus.

Një epokë e re për arkeologjinë njerëzore
Ky studim i hap rrugën një epoke të re në kërkimet mbi origjinën tonë, duke treguar se në mungesë të ADN-së, proteinat mund të jenë “arkiva molekulare” që ruajnë sekrete për miliona vjet. Evolucioni i njeriut, siç duket, është shumë më kompleks se sa e kemi imagjinuar.