Nga Zainab Usman | Foreign Affairs
Për dekada me radhë, ndihma e huaj ka qenë themeli mbi të cilin është ndërtuar zhvillimi global. Por me nisjen e mandatit të dytë të Donald Trump dhe valën e re të politikave nacionaliste në vendet e pasura, kjo industri po shembet me një shpejtësi dramatike. Administrata Trump ka mbyllur 86% të programeve të USAID-it – agjencisë më të madhe të zhvillimit në botë – ka pushuar nga puna rreth 10 mijë punonjës dhe ka ndërprerë fondet për nisma shumëpalëshe që mbulojnë klimën, shëndetësinë globale dhe edukimin.
Por ndryshe nga krizat e mëparshme që e detyronin sistemin e ndihmës të “ristrukturohej”, kjo herë duket se jemi përballë fundit të ndihmës së huaj siç e kemi njohur. Me vendet e pasura që i janë kthyer një qëndrimi gjithnjë e më skeptik ndaj ndihmës, miliona njerëz në vendet e varfra janë të rrezikuar të mbeten pa ndihmë jetike. Megjithatë, kjo është edhe një mundësi për të rikonceptuar zhvillimin global, duke e shkëputur nga ndihma dhe duke e rrënjosur në transformimin industrial.
Kolapsi i sistemit: kur donatorët bëhen shitës dhe të varfrit konsumatorë
Industria e ndihmës së huaj është ndërtuar mbi një strukturë që e trajton ndihmën si një “produkt” që vendet e pasura i ofrojnë vendeve të varfra. Por në vend që përfituesit të jenë popullatat në nevojë, një pjesë e madhe e fondeve mbetet në duart e “partnerëve zbatues” – OJQ të mëdha, kontraktorë privatë dhe firma konsulence, kryesisht me bazë në SHBA dhe Europë. Vetëm në vitin 2023, Chemonics – kontraktori kryesor i USAID – përfitoi mbi 1 miliard dollarë.
Në këtë realitet, më pak se 9% e ndihmës së huaj amerikane administrohet nga qeveri apo organizata të vetë vendeve përfituese. Pavarësisht përpjekjeve për reforma, përfshirë Deklaratën e Parisit për Efikasitetin e Ndihmës dhe objektivin për ta çuar fondin lokal në 25%, kriza e tanishme po i bën këto aspirata të pamundura.
Goditje e trefishtë: shkurtime, zhgënjim dhe ringjallje e interesave kombëtare
Rënia e ndihmës nuk është vetëm çështje Trump. Në vitin 2024, tetë nga dhjetë vendet kryesore donatore në OECD ulën ndjeshëm buxhetet për ndihmën e huaj. Gjermania preu 5.3 miliardë dollarë, Britania 40%, ndërsa Holanda njoftoi një ulje prej 37% gjatë pesë viteve të ardhshme. Arsyet janë të shumëfishta: krizë e brendshme ekonomike, rritje e pakënaqësisë publike dhe perceptimi se ndihma mbështet kauza të “majta” si klima, barazia gjinore dhe promovimi i demokracisë.
Ndërkohë, mbyllja e USAID dhe ngrirja e miliarda dollarëve në grante për universitetet amerikane po kërcënon të shkatërrojë breza të tërë profesionistësh, kërkuesish dhe aktivistësh të zhvillimit global. Në vendet që varen plotësisht nga ndihma e huaj – si Burundi, Liberia, Jemeni apo Sudani i Jugut – efektet janë katastrofike: ndërprerje të programeve për shëndetin dhe arsimin, mungesë e burimeve dhe pasiguri afatgjatë.
Nga ndihma tek industrializimi: një paradigmë e re për zhvillimin
Nëse ndihma e huaj po perëndon si industri, kjo nuk do të thotë se vendet e pasura duhet të heqin dorë nga lufta kundër varfërisë. Përkundrazi, autorja Zainab Usman argumenton se shpëtimi i zhvillimit global qëndron në industrializimin: ndihma nuk duhet të vijë më si ndihmë humanitare, por si investim strategjik në sektorë produktivë si energjia, teknologjia, transporti dhe shërbimet.
Shembujt e suksesshëm janë të shumtë: Kina, Koreja e Jugut, Vietnami dhe Polonia kanë njohur rritje të qëndrueshme përmes industrive prodhuese. Kjo do të thotë se fondet duhet të kanalizohen drejt transformimit të strukturës së ekonomive vendase, uljes së varësisë nga ndihma dhe rritjes së tregjeve për mallra dhe shërbime që kërkojnë edhe vetë firmat perëndimore.
Përveç financimit, është thelbësore të ndalet fluksi i parave të paligjshme që del nga vendet e varfra – rreth 90 miliardë dollarë në vit vetëm nga Afrika humbasin për shkak të evazionit fiskal dhe korrupsionit. Një zhvillim i vërtetë global kërkon rregulla të reja për tregtinë, burimet natyrore, teknologjitë e avancuara dhe etikën në epokën e inteligjencës artificiale.
Fundi i ndihmës nuk është fundi i zhvillimit
Ndërsa ndihma siç e njohim po shuhet, kjo është një mundësi për të imagjinuar një të ardhme më të qëndrueshme. Nëse vendet e pasura duan të ruajnë stabilitetin, tregjet dhe ndikimin e tyre global, ato duhet të ndihmojnë vendet në zhvillim të industrializohen. Nëse vendet e varfra duan të ngrihen mbi ndihmën, ato duhet të kërkojnë më shumë akses në financa, teknologji dhe tregje.
Globalizmi nuk mund të mbijetojë si filantropi. Ai mund të mbijetojë vetëm si transformim ekonomik.
