“Shqipëria prodhon më shumë arkitekturë se gjithë Europa tjetër,” deklaron me krenari kryeministri Edi Rama, i rrethuar nga arkitektë yje dhe qilima luksozë në Festivalin e Arkitekturës në Tiranë. Por pas këtij triumfi estetik fshihet një realitet i zymtë: qyteti po ndërtohet me ritme të shfrenuara, banorët e vjetër po dëbohen, të rinjtë po emigrojnë dhe hapësirat publike po zhduken nën trysninë e betonit dhe interesave të pasurive të paluajtshme.
Në mbi dy dekada pushtet, Rama ka përdorur arkitekturën jo vetëm si instrument zhvillimi, por si simbol pushteti dhe identiteti personal. Ai ka hequr rregullat urbanistike dhe ka hapur dyert për firmat më të njohura të botës, të cilat në vend që të zbatojnë modelet sociale apo të qëndrueshme që predikojnë në Perëndim, realizojnë në Shqipëri ndërtime agresive, shpesh kolonialiste, që i shërbejnë më shumë estetikës ikonike sesa nevojave të komunitetit.
Nga qiellgërvishtësja 100-katëshe e Aravenës në zemër të Tiranës, te ndërtesa e famshme “Skanderbeg Building” e modeluar si busti i heroit kombëtar nga firma holandeze MVRDV, e deri te projektet “greenwashing” si Tirana Riverside, ndërtuar në një zonë ku tërmeti nuk ra kurrë, arkitektura po bëhet armë propagande dhe zhvendosjeje. Ndërkohë, vetë Tirana po zbrazet: popullsia e vendit ka rënë me një të tretën, të rinjtë largohen për një jetë më të mirë, ndërsa qyteti ngrihet vertikalisht, por pa banorë.
Kritikët denoncojnë edhe shkatërrimin e Teatrit Kombëtar, ndërhyrjet brutale në parqe dhe stadiume, ndërtesat luksoze rreth liqenit dhe përdorimin e artit publik si justifikim për transformime urbane të dhunshme. Sipas tyre, kjo nuk është më thjesht një politikë zhvillimi, por një formë e re autoritarizmi – e butë në pamje, por shtypëse në përmbajtje.
Edi Rama shihet si një lider që përdor estetikën për të kontrolluar narrativën, për të forcuar imazhin ndërkombëtar dhe për të tërhequr lavdërime, ndërkohë që brenda vendit shtrëngon kontrollin mbi hapësirën dhe shoqërinë. Shqipëria nuk po ecën drejt Europës përmes qyteteve të banueshme, por përmes kullave të zbrazëta, të shtrenjta dhe të pakontrolluara.
Artikulli ngre një paralajmërim për qytete të tjera si Milano: nëse modeli shqiptar përqafon këtë ndërthurje të autokracisë me progresizmin kulturor, atëherë çdo fitore simbolike do të përkthehet në më shumë beton, më shumë kontroll dhe më pak qytetarë. Është një makth modern, ku çdo protestë ushqen pushtetin dhe çdo rrëzim i një skulpture shumëngjyrëshe sjell ndërtimin e një versioni edhe më të madh të saj.
