Nga Bret Devereaux | Foreign Policy
Në një kohë kur administrata e dytë Trump po lëviz drejt politikave të rënda proteksioniste dhe vendosjes së tarifave që kërcënojnë themelet e rendit global pas Luftës së Dytë Botërore, historia ofron një paralajmërim të zymtë: edhe Roma e lashtë shkatërroi vetë perandorinë e saj ekonomike duke dëmtuar tregtinë që e kishte fuqizuar për shekuj me radhë.
Elitat romake, si shumica e aristokracive të lashta, e përçmonin tregtinë dhe e konsideronin të papërshtatshme për njerëzit “fisnikë”. Pasuria duhej të vinte nga trashëgimia ose fitorja në luftë, jo nga aktiviteti komercial. Por, paradoksalisht, ishte pikërisht tregtia që ushqeu fuqinë e Romës – derisa vetë romakët e fragmentuan hapësirën tregtare mesdhetare që kishin ndërtuar, duke i dhënë fund lulëzimit dhe duke e lënë Perandorinë të pambrojtur përballë rënies.
Nga një det i trazuar në një rrjet të sigurt tregtar
Në shekujt para dhe gjatë zgjerimit të Republikës Romake, tregtia detare në Mesdhe përjetoi një bum historik. Numri i anijeve tregtare të mbytura – një indikator kyç për arkeologët – u rrit ndjeshëm pas vitit 200 p.e.s., duke reflektuar një rritje të madhe të shkëmbimeve ekonomike. Jo vetëm që kishte më shumë anije në qarkullim, por ato ishin shumë më të mëdha – disa me kapacitet deri në 550 ton, gjigandë të kohës.
Roma e nxiti këtë zhvillim përmes politikave që standardizuan monedhën, unifikuan doganat dhe siguronin rrugët detare nga pirateria – veçanërisht pas fushatës së famshme të Pompeit kundër piratëve kilicianë. Tregtia lulëzoi, dhe bashkë me të, lulëzoi edhe ekonomia romake.
Kur tregtia kthehet në taksa dhe prosperitet
Tregtia gjeneroi të ardhura jo vetëm nga taksat direkte, por edhe nga pasojat e saj tërthore. Në një perandori pa sistem tatimor modern, tregtia ishte burimi kryesor për mbushjen e arkës. Ajo lehtësoi specializimin rajonal të prodhimit: Spanja dërgonte vaj ulliri në Britani, Franca prodhonte enë qeramike për të gjithë Perandorinë, dhe Italia verë për Galinë.
Kjo çoi në rritje të GDP-së për frymë me rreth 25% dhe shtim të popullsisë nga 45 në mbi 60 milionë banorë – një bum i rrallë për kohën. Ishte një rritje që bëri të mundur ndërtimin e rrugëve, ujësjellësve dhe ushtrive të lavdishme.
Rënia që nisi nga politika
Por në shekullin III, krizat politike e thyen këtë sistem. Luftërat civile të njohura si Kriza e Shekullit të Tretë (235–284) fragmentuan tregun, krijuan pasiguri dhe çuan në prishjen e sistemit monetar romak. Monedhat u zhvlerësuan për të paguar legjionet dhe tregtia filloi të bjerë.
Përgjigjet e perandorëve të mëvonshëm, si Diokleciani dhe Konstantini, e përkeqësuan situatën. U tentua kontrolli i çmimeve përmes dekretit famëkeq për çmimet maksimale – që dështoi – dhe u krijua një sistem taksash i ngurtë dhe i paefikas, që çoi në kufizimin e lëvizjes së fshatarëve dhe formimin e një proto-feudalizmi.
Tregtia vdes – Perandoria dobësohet
Në shekullin IV dhe V, tregtia ndaloi. Edhe pse kalimi nga amforat në fuçi e vështirëson gjurmimin e aktivitetit tregtar, provat në terren tregojnë një kolaps të përgjithshëm. Pa tregti, prodhimi ra, të ardhurat e shtetit u tkurrën dhe ushtria u dobësua – një recetë e sigurt për rënien e Perandorisë Perëndimore.
Në një moment kur Roma përballej me kërcënime në të gjithë kufijtë – nga rinia e brishtë e Perandorisë në perëndim te fuqitë e reja në lindje – ajo mbeti pa mjetin më të fuqishëm që kishte ndërtuar: ekonominë e tregut.
Një mësim për sot
Tregtia nuk është hajni dhe deficitet tregtare nuk janë humbje, por pasojë e konsumit dhe specializimit. Si Roma dikur, edhe shoqëritë moderne që përçmojnë tregtinë për motive politike apo ideologjike rrezikojnë të prishin themelet që mbështesin fuqinë, pasurinë dhe stabilitetin e tyre.
Nëse historia e Romës na mëson diçka, është kjo: përçmimi i tregtisë nga elitat politike është një luks që perandoritë nuk mund ta përballojnë.
