Presidenti amerikan Donald Trump paralajmëron veprim ushtarak nëse dështojnë negociat

Shtetet e Bashkuara dhe Irani do të zhvillojnë bisedime të nivelit të lartë për programin bërthamor të Teheranit të shtunën, ndërsa presidenti Donald Trump lë të kuptohet për mundësinë e një ndërhyrjeje ushtarake nëse diplomacia dështon.

“Nëse bisedimet nuk janë të suksesshme me Iranin, mendoj se Irani do të jetë në rrezik të madh,” tha Trump të hënën.

Trump, i cili e sheh veten si një mjeshtër të marrëveshjeve, synon të arrijë një marrëveshje që ndalon Iranin të prodhojë armë bërthamore – një objektiv i kahershëm për SHBA-në dhe aleatët e saj. Ndërkohë, Irani, që po kalon një krizë të thellë ekonomike dhe është dobësuar strategjikisht, kërkon heqjen e sanksioneve dhe shmangien e një përplasjeje me një fuqi ushtarake shumë më të madhe.

Trump njoftoi se të shtunën në Oman do të mbahet një takim “shumë i madh”, por Irani këmbëngul se bisedimet do të jenë indirekte dhe të ndërmjetësuara nga ministri i Jashtëm i Omanit – një shenjë e dallimeve të mëdha mes dy vendeve.

Përfaqësuesi i Iranit në bisedime do të jetë ministri Abbas Araghchi, i cili në një artikull për Washington Post e quajti takimin “një mundësi dhe një provë”. Nga pala amerikane pritet të marrë pjesë Steve Witkoff, i dërguar i administratës për çështje si Ukraina dhe Gaza, por pjesëmarrja e tij varet nga gatishmëria e Iranit për një takim ballë për ballë.

Zëdhënësja e Departamentit të Shtetit, Tammy Bruce, tha se bëhet fjalë për një “takim” dhe jo për “negociata”, duke shtuar se është më shumë një “kontakt paraprak”.

Pavarësisht toneve të ndryshme, të dyja palët duket se e dëshirojnë marrëveshjen. Trump është nën presion për ta mbyllur këtë çështje përpara se të fokusohet në normalizimin e marrëdhënieve Izrael-Arabi Saudite dhe lidhjet ekonomike me Gjirin.

Sipas analistit Gregory Brew, një arsye tjetër urgjence është frika se Irani është afër zhvillimit të një arme bërthamore. Irani ka grumbulluar uranium të pasuruar në nivelin 60%, shumë pranë nivelit të nevojshëm për armë (90%). Një tjetër faktor është afati i “snapback”-ut të sanksioneve të OKB-së që skadon në tetor – nëse SHBA dëshiron t’i rikthejë ato, duhet të veprojë që në korrik.

Izraeli, i cili e sheh një Iran bërthamor si kërcënim ekzistencial, po shtyn Trump-in drejt modelit të Libisë – një marrëveshje si ajo me Gaddafi më 2003. Por Irani e ka refuzuar këtë qasje, duke e cilësuar si të papranueshme.

Trump ka kërcënuar publikisht Iranin me “bombardime të papara ndonjëherë”, nëse nuk arrihet marrëveshje. “Nëse duhet ushtarakisht, do të veprojmë ushtarakisht,” tha ai, duke shtuar se Izraeli do të udhëhiqte sulmin, por “askush nuk na udhëheq neve”.

Ndërkohë, situata në Lindjen e Mesme është veçanërisht e tensionuar për shkak të luftës në Gaza, konfrontimeve të Izraelit me Hezbollahun dhe përplasjes direkte me Iranin. Irani dhe aleatët e tij janë goditur rëndë, çka mund të nxisë Teheranin të përshpejtojë zhvillimin e një arme bërthamore për të rikthyer balancën.

Nga këndvështrimi izraelit, ky është momenti ideal për të goditur programin bërthamor të Iranit, përpara se ky i fundit të rindërtojë mbrojtjen ajrore. Por ekspertët theksojnë se një ndërhyrje ushtarake do të kishte sukses të kufizuar dhe pasoja afatgjata të rrezikshme.

Rrënjët e kësaj situate shkojnë pas në kohën e mandatit të parë të Trump, kur ai tërhoqi SHBA nga marrëveshja bërthamore e vitit 2015. Kjo marrëveshje synonte të ndalte Iranin nga prodhimi i armëve bërthamore në këmbim të heqjes së sanksioneve. Pas tërheqjes së SHBA, Irani e ka braktisur praktikisht marrëveshjen dhe është më afër se kurrë prodhimit të armës bërthamore – me disa vlerësime që sugjerojnë se mund ta arrijë brenda disa javësh.

Trump i ka dërguar një letër liderit suprem iranian Khamenei, duke kërkuar marrëveshje brenda dy muajsh. Biden kishte dështuar më herët të ringjallte marrëveshjen e vitit 2015, por Trump mund të jetë në një pozicion më të favorshëm.

Udhëheqja iraniane, sipas analistëve, është e vetëdijshme për dobësinë e saj dhe kërkon të fitojë një farë qetësie të brendshme përballë krizave ekonomike dhe protestave popullore. Edhe nëse marrëveshja sjell vetëm disa vite lehtësim sanksionesh, ajo shihet si një mundësi që mund të mos vijë më pas vitit 2029. Për këtë arsye, Irani mund të pranojë disa lëshime më shumë se zakonisht.