Muskat, Oman – Bisedimet mes Shteteve të Bashkuara dhe Iranit për programin bërthamor kanë hyrë në një fazë të re teknike, pas vetëm dy raundeve të para të ndërmjetësuara nga Omani. Takimi i tretë, i planifikuar për 26 prill në Muskat, do të shoqërohet me diskutime të ndara teknike, duke sinjalizuar përparim potencial në një nga dosjet më të ndjeshme të sigurisë globale.
Ky zhvillim ka nxitur spekulime, veçanërisht në Iran, se administrata e presidentit Donald Trump mund të jetë tërhequr nga kërkesa për shkatërrimin total të programit bërthamor iranian, dhe tani mund të synojë vetëm kufizimin e tij. Por ekspertët paralajmërojnë se është herët për konkluzione të tilla.
“Unë kurrë nuk kam besuar se shkatërrimi ishte një objektiv realist,” tha Richard Nephew, ish-anëtar i ekipit amerikan që arriti marrëveshjen bërthamore të vitit 2015 (JCPOA). “Edhe nëse kjo është ende në mendjen e administratës Trump, e ardhmja duket e errët.”
Nephew shton se bisedimet teknike nuk përjashtojnë një qasje maksimale nga SHBA, pasi edhe gjatë negociatave për JCPOA-në kishte diskutime teknike pa lëshime të mëdha.
Edhe Jason Brodsky, drejtor i politikave në organizatën Të Bashkuar Kundër Iranit Bërthamor (UANI), nuk e sheh këtë fazë si dorëzim të SHBA-së, por si presion të mirëkalkuluar: “Trump po i jep Iranit një zgjedhje të qartë: ose e shkatërroni vetë programin, ose SHBA – dhe/ose Izraeli – do ta bëjnë këtë për ju.”
A po ble Irani kohë?
Sipas analistëve, Irani po shfrytëzon kohën për të zgjatur procesin deri në skadimin e disa sanksioneve të OKB-së në tetor. Nëse nuk arrihet një marrëveshje deri në fund të qershorit, Britania, Franca dhe Gjermania kanë paralajmëruar se do të aktivizojnë mekanizmin e rikthimit automatik të sanksioneve në bazë të JCPOA-së.
Megjithatë, Nephew vëren se zvarritja ka një kufi efektiviteti, pasi sanksionet kombëtare amerikane do të vazhdojnë të ushtrojnë presion. Brodsky është më kritik: “Këto bisedime janë një mburojë për Iranin, një mënyrë për të ruajtur aktivitetin bërthamor larg vëmendjes dhe veprimeve ndëshkuese.”
Çfarë do të ishte një marrëveshje e mirë?
Sipas Nephew, një marrëveshje e vlefshme duhet të përfshijë verifikim të fortë, kufizime fizike të qarta, dhe pasoja të rënda për mashtrim. Ai pranon se kthimi në kushtet e vitit 2015 – përfshirë dorëzimin e centrifugave – është i pamundur, por ende ekziston hapësirë për kompromis.
Nga ana tjetër, Brodsky mbron një vijë më të ashpër: edhe pasurimi i uraniumit në nivelin 3.67% të lejuar nga JCPOA-ja është shantazh dhe i papranueshëm. Ai beson se vetë fakti që SHBA po negocion në këtë format nxit perceptimin se Uashingtoni e ka pranuar të drejtën e Iranit për pasurim bërthamor.
Një marrëveshje pa shkatërrim total, por me garanci të forta?
Përfundimisht, mbetet e paqartë nëse qëllimi përfundimtar i administratës Trump është shkatërrimi ose thjesht frenimi i kapaciteteve iraniane. Por ndërkohë që bisedimet përparojnë, koha po bëhet faktor presioni – për të dyja palët.
Trump po teston një doktrinë të re: negociata me teh të mprehtë – që përpiqen ta kthejnë diplomacinë në kërcënim dhe kërcënimin në negociatë. Se cili do të jetë çmimi i kësaj qasjeje për stabilitetin global, mbetet për t’u parë.
