Newport, SHBA | 16 Qershor 2025 – Pas më shumë se dy shekujsh kërkime, arkeologët njoftuan se kanë identifikuar me siguri mbetjet e HMS Endeavour, anija historike me të cilën Kapiten James Cook bëri eksplorimet e famshme drejt Australisë dhe Zelandës së Re në fund të shekullit XVIII.
Anija u zbulua në portin Newport të Rhode Island, SHBA, dhe përputhet me një rrënojë të quajtur RI 2394, që është studiuar intensivisht për më shumë se 25 vjet. Konfirmimi u bë nga Muzeu Kombëtar Detar Australian (ANMM), i cili e cilësoi raportin përfundimtar si një “deklaratë përfundimtare” mbi identitetin e rrënojës.
Një udhëtim i madh në histori
Ndërtuar për transport qymyri, Endeavour u nis në vitin 1768 nga Anglia me një mision eksplorues. Ajo u bë anija e parë evropiane që mbërriti në bregun lindor të Australisë në prill 1770 dhe përshkroi me hartë ishujt kryesorë të Zelandës së Re. Pas kthimit në Angli në 1771, anija u shit, u riquajt “Lord Sandwich” dhe u përdor si mjet transporti ushtarak deri në fundosjen e saj në vitin 1778, gjatë Luftës për Pavarësinë e SHBA-së.
Provat që vulosën identitetin
Studiuesit arritën të identifikojnë Endeavour-in duke krahasuar rrënojat e RI 2394 me planet origjinale të Marinës Mbretërore. Ndër provat më të forta janë:
- Përmasat e strukturës që përputhen deri në milimetra me planet e vitit 1768.
- Pozicionet e saktë të direkëve dhe forma e fundores, tipike për një anije që transportonte qymyr.
- Një nyje unike druri në pjesën e përparme të anijes, të quajtur “scarph”, shumë e rrallë në anijet e asaj kohe – e dokumentuar te Endeavour.
- Origjina evropiane e drurit, në përputhje me ndërtimin britanik të anijes dhe riparimet e regjistruara në vitin 1776.
- Dëshmi të qarta të fundosjes së qëllimshme, në përputhje me praktikat ushtarake britanike të asaj kohe për të bllokuar portet.
Kontestimi dhe ndarja e meritave
Megjithëse raporti i ANMM është përfundimtar, partnerët amerikanë të projektit – Rhode Island Marine Archaeology Project (RIMAP) – kanë shprehur rezerva, duke e quajtur zbulimin “të nxituar” dhe “në kundërshtim me marrëveshjet”. Megjithatë, ANMM mbetet e palëkundur në qëndrimin e saj.
Arkeologu Kieran Hosty deklaroi: “Timbrat janë britanikë, përmasat janë identike me ato të Endeavour. Ka një mbivendosje të plotë të të gjitha detajeve.” Ndërsa eksperti James Hunter shtoi: “Nuk do të gjejmë kurrë një kambanë me emrin ‘Endeavour’. Por të gjitha provat të çojnë në të njëjtën përfundim.”
Çfarë ndodh tani?
Vetëm rreth 15% e anijes ka mbetur e ruajtur, ndërsa studiuesit tani përqendrohen te ruajtja dhe mbrojtja e rrënojës. Megjithëse nuk pritet të gjenden objekte me vlerë, mbetjet përfaqësojnë një trashëgimi të jashtëzakonshme detare dhe historike, jo vetëm për Britaninë dhe Australinë, por për të gjithë botën.
Zbulimi i Endeavour përmbyll një kapitull të gjatë kërkimesh dhe ngre një monument të ri ndaj epokës së eksplorimit, duke i dhënë fund një misteri 250-vjeçar nën ujërat e Amerikës.
