Pak herë në historinë moderne një ofensivë ushtarake është paralajmëruar kaq gjatë dhe me kaq zë të lartë sa sulmi i përbashkët izraelito-amerikan ndaj programit bërthamor iranian në qershor 2025. Por pavarësisht paralajmërimeve dhe përgatitjeve të dukshme, ofensiva fillestare e Izraelit—e ndjekur nga një ndërhyrje e shpejtë dhe vendimtare e SHBA-së—e zuri Teheranin në befasi dhe tronditi botën.
Operacioni rrëzoi drejtuesit ushtarakë iranianë, shkatërroi pjesën më të madhe të infrastrukturës bërthamore të Iranit dhe theu zinxhirin e komandës së forcave të armatosura. Teherani u përpoq të hakmerrej me sulme raketore ndaj Izraelit dhe bazës amerikane në Katar, por goditjet ishin më shumë spektakël sesa efektive. Pas vetëm 12 ditësh luftë, një armëpushim i imponuar nga Uashingtoni i dha fund përplasjes, duke shënuar një nga ndërhyrjet më të suksesshme ushtarake amerikane në Lindjen e Mesme që prej dekadash.
Irani i përulur, por jo i mposhtur
Ofensiva ishte kulmi i një krize që kishte nisur më herët, kur Izraeli kishte shkatërruar rrjetin e Hezbollahut në Liban dhe ndikimin iranian në Siri ishte shembur bashkë me regjimin e Asadit. Rusia dhe Kina, partnerë të pretenduar të Iranit, reaguan me deklarata të zbehta, duke e lënë Teheranin të izoluar.
Megjithatë, ekspertët paralajmërojnë se regjimi i Ayatollahëve nuk është as i dorëzuar, as i pafuqishëm. Përkundrazi, shkatërrimi i infrastrukturës nuk e ka eliminuar programin bërthamor iranian – por e ka bërë më të errët, më të fshehtë dhe më të rrezikshëm. Mungesa e inspektorëve ndërkombëtarë pas tërheqjes së IAEA-së dhe vendimi i parlamentit iranian për të ndërprerë bashkëpunimin me agjencinë e OKB-së për energjinë bërthamore, e bëjnë të pamundur çdo verifikim të pavarur.
Një Iran më i rrezikshëm dhe më i tërhequr
Sipas vëzhguesve ndërkombëtarë, Irani mund të jetë duke u përgatitur të rindërtojë programin bërthamor në fshehtësi dhe me shpejtësi. Pavarësisht dëmeve masive, disa rezerva uraniumi dhe centrifuga të pashfrytëzuara mund të kenë shpëtuar, çka e bën teorikisht të mundshme një garë për armë bërthamore brenda një viti.
Brenda Iranit, regjimi ka shfrytëzuar sulmet për të forcuar kontrollin, duke ndaluar disidentë, përshpejtuar gjyqe politike dhe shtuar retorikën nacionaliste. Popullsia, megjithëse e zhgënjyer nga klerikët, është bashkuar përballë agresionit të huaj, duke i dhënë frymë të re regjimit. Khamenei u shfaq në publik pas armëpushimit në një ceremoni patriotike, ndonëse shëndeti dhe e ardhmja e tij mbeten të pasigurta.
Izraeli fiton një betejë, por jo luftën
Për Izraelin, fushata përfaqëson një sukses strategjik të madh ndaj armikut të tij më të rrezikshëm. Kryeministri Netanyahu, i përballur me kritika të brendshme pas luftës në Gaza, e ka përdorur ofensivën për të ringritur profilin e tij politik. Por as në Tel Aviv nuk ka iluzione: Irani do të përpiqet të rindërtojë kapacitetet dhe rreziku nuk është zhdukur.
Izraeli mund të nisë një fushatë të gjatë goditjesh të shpeshta – strategjia e njohur si “kositja e barit” – për të penguar rikthimin e kapaciteteve bërthamore iraniane. Por kjo strategji kërkon mbështetje të vazhdueshme nga SHBA, logjistikë dhe burime financiare të mëdha – që Uashingtoni nuk është domosdoshmërisht i gatshëm t’i japë, për shkak të angazhimeve në Indo-Paqësor dhe përballjes me Kinën.
Diplomacia mbetet shpresa e vetme reale
Pavarësisht retorikës së fortë, Trump nuk e ka përjashtuar diplomacinë. Ai ka shprehur gatishmëri për një marrëveshje më të mirë sesa ajo e vitit 2015, duke ofruar një mundësi për normalizim ekonomik dhe diplomatik me Teheranin në këmbim të transparencës dhe kufizimeve të rrepta mbi pasurimin e uraniumit dhe programin raketor.
Një propozim i tillë mund të nxisë ndarje brenda elitës iraniane dhe të hapë rrugë për dialog, ndonëse pengesat janë të shumta: mosbesimi, zemërimi pas sulmeve dhe mungesa e garancive. Evropa mund të ndihmojë përmes mekanizmit të “snapback”-ut, që mund të rivendosë sanksionet e OKB-së ndaj Iranit, por ndikimi i kësaj mase është i kufizuar.
Një Lindje e Mesme e trazuar dhe një sfidë e re globale
Ndërsa fuqia e Iranit po zbehet, stabiliteti rajonal mbetet i brishtë. Shtetet e Gjirit, që po përpiqen të modernizojnë ekonomitë e tyre, shohin me shqetësim përshkallëzimin e konfliktit. Edhe brenda administratës Trump ka shqetësime për qasjen agresive të Izraelit, veçanërisht pas sulmeve në Siri që mund të përkeqësojnë marrëdhëniet me Turqinë dhe të ofrojnë hapësirë për rikthimin e ndikimit iranian.
Trump mund të reklamojë suksesin e operacionit si dëshmi të fuqisë amerikane, por sfida afatgjatë mbetet: as lufta nuk ka eliminuar programin bërthamor të Iranit, as paqja nuk është në horizont. Për të parandaluar një krizë të re bërthamore, diplomacia është e vetmja rrugë – dhe dritarja për të vepruar po mbyllet me shpejtësi.
