Pasiguria bërthamore është një kërcënim serioz për stabilitetin rajonal.Nga Jane Darby Menton – eksperte në Programin e Politikës Bërthamore në Carnegie Endowment for International Peace.
Deklarata e fundit e presidentit amerikan Donald Trump, se sulmet amerikano-izraelite “e kanë mbyllur kapitullin bërthamor të Iranit”, mund të jetë e papërgjegjshme në kohën më të keqe të mundshme. Edhe nëse është e vërtetë që kapacitetet iraniane për pasurim uraniumi janë shkatërruar, mbetet një e vërtetë më e rrezikshme: pasiguria bërthamore që po krijohet mund të shkaktojë kriza të reja për vite me radhë, nëse nuk trajtohet me kujdes diplomatik.
Një program i dëmtuar, por jo i zhdukur
Edhe pas sulmeve, Irani mendohet të ketë ende në zotërim rezerva të uraniumit të pasuruar – mjaftueshëm për të ndërtuar disa bomba, nëse pasurohen më tej. Në këtë klimë tensioni dhe hakmarrjeje, nuk përjashtohet që regjimi të përpiqet të rikthejë fshehurazi programin e tij bërthamor, këtë herë me struktura më të vogla dhe më të vështira për t’u zbuluar, pa pasur nevojë të rindërtojë objekte të mëdha si Natanz apo Fordow.
IAEA jashtë loje, dhe kjo është shumë e rrezikshme
Për më tepër, marrëdhëniet e Iranit me Agjencinë Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA) janë në pikën më të ulët që nga tërheqja e SHBA nga marrëveshja JCPOA në 2018. Irani e ndërpreu Protokollin Shtesë me IAEA-n që në vitin 2021 dhe ka kufizuar ndjeshëm qasjen e inspektorëve. Tani, pas sulmeve mbi objektet civile të mbikëqyrura nga IAEA, Teherani kërcënon të ndërpresë bashkëpunimin plotësisht.
Rreziku i një spiraleje dyshimi dhe ndërhyrjesh të pafundme
Një Iran që vazhdon të kundërshtojë inspektimet dhe të refuzojë transparencën do të ushqejë dyshime të përhershme, edhe nëse nuk po ndërton realisht armë bërthamore. Kjo është pikërisht ajo që ndodhi me Irakun pas Luftës së Gjirit: programi bërthamor u shkatërrua, por mungesa e besimit dhe pasiguria u përdorën si justifikim për një ndërhyrje tjetër, më e gjatë dhe më katastrofike. Të njëjtët rreziqe po shfaqen sot me Iranin.
Çfarë duhet bërë tani?
Në vend të euforisë pas fitores ushtarake, duhet rikthyer menjëherë vëmendja te diplomacia dhe mekanizmat shumëpalësh të mbikëqyrjes bërthamore. Transparenca është kyçe për të rikthyer besimin dhe për të shmangur një konflikt tjetër. Edhe nëse Irani është aktualisht pjesë e Traktatit për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore (NPT), bashkëpunimi teknik me IAEA-n është jetik për të garantuar se një rikthim drejt armatimit nuk ndodh në heshtje.
Mësimi nga historia: Mos e përsërisni Irakun
Nëse Perëndimi vendos të trajtojë Iranin siç trajtoi Irakun – me sulme dhe retorikë triumfale, por pa një strategji të qartë pas-lufte – rezultati mund të jetë edhe më destabilizues. Nëse nuk ofrohet një zgjidhje diplomatike dhe mekanizma verifikimi të fuqishëm, atëherë pasiguria do të shndërrohet në normë, jo përjashtim.
Në përfundim, sulmet nuk zgjidhin një krizë bërthamore – ato vetëm e zhvendosin atë në terren më të rrezikshëm. Për të shmangur përsëritjen e skenarit të Irakut, është jetike të rivendoset një kuadër ndërkombëtar i monitorimit dhe të sigurohet që Irani të mbetet nën mbikëqyrje dhe presion diplomatik, jo vetëm ushtarak.
Nëse dëshiron, mund ta përkthej këtë analizë në format artikulli për botim online në shqip, me titull goditës dhe hyrje kritike për publikun shqiptar.
