Sulmi i guximshëm me dronë thellë në territorin rus është pjesë e një modeli më të gjerë inovacioni në kohë luft
Në vjeshtën e vitit 2022, Ukraina përballej me një problem serioz: Rusia po bombardonte qytetet ukrainase me breshëri dronësh iranianë të tipit Shahed. Ishte shumë e vështirë për t’i zbuluar, pasi ata fluturonin ulët, ishin të vegjël dhe me dizajn të vështirë për t’u kapur në radarë. Dy inxhinierë ukrainas krijuan me shpejtësi një zgjidhje të improvizuar. Sot, vendi është i mbuluar nga një rrjet prej 9,500 mikrofonash të montuar në shtylla gjashtë këmbë të larta. Mikrofona të lidhur me telefona celularë gjurmojnë zhurmën karakteristike të dronëve dhe dërgojnë të dhënat në një sistem qendror që përllogarit trajektoren e tyre. Më pas, këto të dhëna u kalohen ushtarëve në automjete të pajisura me iPad që i rrëzojnë dronët. Çdo shtyllë kushton më pak se 500 dollarë – çka e bën të gjithë rrjetin, të quajtur “Sky Fortress”, më të lirë se dy raketa Patriot.
E pashë sistemin “Sky Fortress” në veprim gjatë një vizite të zgjatur në Kiev. Shahed-ët, që tingëllojnë si kositëse lëndinash në ajër, kalonin disa herë mbi ndërtesën ku jetoja. Forcat ajrore ukrainase i rrëzonin shumicën prej tyre me një kosto shumë më të ulët se sistemet e sofistikuara perëndimore.
Kjo është edhe arsyeja pse nuk u habita kur dëgjova për sulmin e fundit ukrainas me dronë ndaj bazave ajrore brenda Rusisë. Operacioni “Spiderweb”, që duket se ka shkaktuar dëme serioze mbi flotën strategjike të bombarduesve rusë, përfaqëson shkëlqyeshëm filozofinë ukrainase të luftës: një mënyrë të menduari të lindur nga nevoja për të mbijetuar përballë një armiku më të madh në njerëz dhe resurse. Kjo pabarazi e ka detyruar Ukrainën të bëhet kreative, të anashkalojë burokracitë tradicionale dhe të fuqizojë ushtarët dhe sipërmarrësit në kërkim të zgjidhjeve joortodokse për nevojat e menjëhershme të fushës së betejës. Kjo qasje, që shmang strukturat hierarkike të ngurta, mund të përkufizohet si “luftë e sheshtë”.
“Lufta e sheshtë” nuk është një strategji e planifikuar, por një pasqyrim i gjendjes së Ukrainës. Në shkurt 2022, kur nisi pushtimi i plotë rus, ushtria ukrainase funksiononte ende mbi struktura të stilit sovjetik. Por shpejt, udhëheqësit politikë dhe ushtarakë kaluan në një qasje më fleksibile: përfshinë drejtpërdrejt kompani private në zhvillimin e armëve dhe i dhanë autonomi njësive të vijës së parë për të ndërtuar dhe blerë vetë sistemet që u duhen. Kjo lidhet edhe me përvojën politike të vendit, pasi decentralizimi ka qenë një shtyllë e reformave të dekadës së fundit.
Një prej tipareve më të habitshme të kësaj filozofie është efikasiteti ekonomik. Të 117 dronët e përdorur në “Spiderweb” kushtonin rreth 1,000 dollarë secili. Ukraina pretendon se ka shkaktuar dëme prej miliarda dollarësh në Rusi, duke shkatërruar një duzinë bombarduesish – sipas imazheve satelitore. Edhe nëse kjo shifër mbetet për t’u konfirmuar, raporti kosto-përfitim anon fuqishëm në favor të Ukrainës. Pa përmendur efektet më të gjera ekonomike në Rusi, ku pas sulmit, autoritetet kanë nisur kontrolle të panikut mbi çdo kamion që mund të mbajë dronë.
E pazakonta e këtij operacioni është pjesëmarrja e drejtpërdrejtë e Presidentit Zelensky. Sot, shumë nga vendimet më kritike nuk merren më nga zyra e presidentit apo Ministria e Mbrojtjes, por në nivel brigade. Brigadat rekrutojnë vetë ushtarët, bashkëpunojnë me kompanitë për armët që u duhen dhe prodhojnë vetë dronë me printerë 3D. Zelensky ka deklaruar se Ukraina prodhoi 2.2 milionë dronë në vitin 2024 dhe synon të dyfishojë prodhimin këtë vit.
Në rastet më të mira, zhdukja e distancës mes vendimmarrësve dhe luftëtarëve nxit inovacion të shpejtë. Pak ushtri do të guxonin të lëshonin një dron detar të pajisur me raketa, si ai që rrëzoi dy avionë rusë muajin e kaluar në Detin e Zi. Të çliruar nga burokracitë, ekspertët ukrainas krijuan shpejt një aplikacion që lejon koordinimin në kohë reale të sulmeve mes ushtarëve, vrojtuesve dhe artilerisë. Ukraina ka bërë gjithashtu përparime të mëdha në aplikimin e inteligjencës artificiale në fushën e betejës – disa dronë në “Spiderweb” përdorën sisteme AI për të goditur objektivat me saktësi.
Shpejtësia është kthyer në armë. “Përparësia e Ukrainës nuk qëndron në teknologjitë individuale që ka përdorur, por në ritmin me të cilin i tejkalon vazhdimisht rusët në ciklin e inovacionit,” shkroi Joyce Hakmeh nga Chatham House. Ukraina nuk po shpik pajisje të reja, por po kombinon me mjeshtëri teknologjitë ekzistuese për t’i përdorur në mënyra të reja. (Ishte Ukraina që e para zbuloi se mund të vendoste bishta 3D mbi granata mortaje dhe t’i hidhte ato nga dronë të zakonshëm.)
Ukrainasit po përshtaten vazhdimisht me fushën e betejës. Një mik nga Kievi, që punon për dronët detarë, më tregoi një tabelë Excel që regjistronte çdo sulm ndaj objektivave ruse, duke përfshirë edhe masa të luftës elektronike të përdorura nga armiku. Të dhënat përditësoheshin në kohë reale dhe përdoreshin menjëherë nga projektuesit e dronëve.
Miku im punonte bashkë me një nga shërbimet ukrainase të sigurisë, që janë në pararojë të “luftës së sheshtë”. Me mbështetje të gjerë nga Zelensky, ata po zhvillojnë një fushatë të guximshme aksionesh të fshehta ndaj Rusisë. Shërbimi i Sigurisë së Ukrainës (SBU), që drejtoi sulmin e fundit në bazat ruse, është bërë i njohur për atentate të shënjestruara – përfshirë vrasjen e një gjenerali rus në Moskë në dhjetor, ndoshta me një skuter që shpërtheu. Agjencia tjetër rivale, inteligjenca ushtarake (HUR), ka qenë po aq agresive: në vitin 2023, ndoshta ishin ata pas vrasjes së një komandanti në pension të nëndetëseve ruse, që u qëllua gjatë një xhiroje në mëngjes. Autorët kishin hakuar më parë aplikacionin e stërvitjes që ai përdorte. Disa orë pas “Spiderweb”, HUR njoftoi se kishte penetruar sistemet kompjuterike të një prej projektuesve kryesorë të avionëve në Moskë.
SHBA mund të mësojë shumë nga “lufta e sheshtë” e Ukrainës. Programi “Replicator” i Pentagonit, që synon të prodhojë tufë dronësh të lirë në bashkëpunim me sektorin privat, është frymëzuar drejtpërdrejt nga përvoja ukrainase. Edhe nisma tjetër amerikane “Accelerate the Procurement and Fielding of Innovative Technologies”, që përpiqet të shmangë procedurat e tejzgjatura të blerjeve ushtarake, është në të njëjtën linjë. Sigurisht, SHBA nuk do ta kopjojë verbërisht çdo gjë që bën Ukraina – por pak më shumë “sheshtësi” në sistemin ushtarak nuk do të ishte gjë e keqe.
