Një tjetër ngjarje e rëndë ka tronditur orët e para të mëngjesit të sotëm në Tiranë: Gentian Lelçaj, 47 vjeç, efektiv i Gardës së Republikës, u gjet i pajetë brenda automjetit të tij, në garazhin e banesës në rrugën “Mihal Grameno”. Sipas të dhënave paraprake të policisë, dyshohet se ai i dha fund jetës me armën e shërbimit – një tjetër akt vetëvrasjeje që i shtohet një serie tragjedish që po ndodhin brenda një prej institucioneve më të mbyllura të shtetit shqiptar.
Trupi i Lelçajt u zbulua rreth orës 02:00, dhe burime nga hetimi bëjnë me dije se ai po kalonte një periudhë të vështirë për shkak të një procesi divorci. Por a mund të justifikohet një akt i tillë vetëm me probleme personale? Apo jemi përballë një krize më të thellë dhe më të rrezikshme që ka kohë që po shpërfaqet brenda strukturave të sigurisë, pa u trajtuar seriozisht nga institucionet përkatëse?
Ky nuk është rasti i parë. Vetëm disa muaj më parë, një tjetër punonjës i Gardës, Alket Arapaj, vrau me armën e shërbimit bashkëshorten e tij 36-vjeçare, Ervilma Seferi, në banesën e tyre në Allias, për arsye që lidheshin me kontrollin ekstrem dhe bindjet fetare të autorit. Edhe atëherë, institucionet reaguan vetëm përmes një njoftimi zyrtar të thatë dhe asnjë reflektim të thelluar për pasojat që po shkakton neglizhenca në shëndetin mendor të efektivëve.
Për vite me radhë, Garda e Republikës ka qenë simbol i disiplinës, i ruajtjes së rendit dhe i mbrojtjes së figurave më të larta shtetërore. Por përbrenda, duket se po shkatërrohet nga heshtja dhe izolimi që nuk lë hapësirë për ndihmë apo vetëreflektim. Të jesh pjesë e këtij institucioni do të thotë të jetosh me stres të vazhdueshëm, orë të zgjatura pune, ekspozim ndaj presionit fizik e psikologjik, por mbi të gjitha, me një kulturë ku çdo shenjë dobësie trajtohet si turp.
Sa punonjës të tjerë duhet të humbasin jetën apo të shkatërrojnë jetët e të tjerëve që institucionet të pranojnë se kemi një problem serioz?
A ka Garda një strukturë funksionale për shëndetin mendor të efektivëve? A trajtohen si njerëz me nevoja emocionale apo vetëm si numra në sistem? A janë bërë ndonjëherë analiza periodike mbi gjendjen psikologjike të trupës që mban në duar armët e shtetit?
Për momentin, grupi hetimor vijon punën për sqarimin e rrethanave të ngjarjes, por nuk mjafton më vetëm të sqarohen rrethanat. Kërkohet një ndërhyrje urgjente, sistematike dhe e qëndrueshme: këshillim i detyrueshëm psikologjik, mbështetje emocionale, dhe një reformim i kulturës së brendshme të Gardës që lejon trajtimin e efektivëve si njerëz dhe jo si automatë me uniformë.
Sepse sa herë që një armë e Gardës përdoret për të marrë jetë – qoftë të një të pafajshmeje, qoftë të vetë mbajtësit të saj – nuk është vetëm një tragjedi personale, por një dështim shtetëror.
Përse ndodh kjo?
Ekspertë të shëndetit mendor dhe të sigurisë publike e lidhin këtë valë shqetësuese me një kombinim faktorësh: mungesën e mbështetjes psikologjike institucionale, oraret e gjata dhe të paparashikueshme të punës, stresin kronik, si dhe mungesën e mekanizmave të brendshëm për të identifikuar dhe trajtuar krizat personale te efektivët.
Në shumicën e rasteve, punonjësit e strukturave të sigurisë përballen me një kulturë të mbyllur, ku shfaqja e dobësisë apo kërkimi i ndihmës shihet si cenim profesional. Rrjedhimisht, shumë prej tyre zgjedhin heshtjen deri në pikën e shpërthimit – qoftë përmes një akti ekstrem dhune, qoftë përmes vetëvrasjes.
Institucionet heshtin
Deri më sot, Garda e Republikës nuk ka bërë publike ndonjë strategji të brendshme për trajtimin e shëndetit mendor të punonjësve të saj. Nuk ka raportime për ekzistencën e psikologëve të brendshëm apo programe rehabilitimi për efektivët e traumatizuar apo të ekspozuar ndaj situatave të rënda.
Në mungesë të transparencës dhe ndërhyrjeve konkrete, çdo rast i ri kthehet në statistikë të ftohtë, ndërsa brenda uniformave të Gardës mund të vijojë një krizë që askush nuk po guxon ta quajë me emër.
