Një rend ndërkombëtar i ndërtuar jo mbi institucione, por mbi bujarinë hegjemonike, rezultoi i pamundur për t’u mbajtur.
Me administratën Trump që i vuri tritol rendit ndërkombëtar të ndërtuar nga vetë Shtetet e Bashkuara, është e paqartë se çfarë do të mbijetojë prej tij. Ja vlen të reflektohet pse ky rend ishte kaq i brishtë.
Pas Luftës së Ftohtë, SHBA kishte si fuqinë, ashtu edhe legjitimitetin për të riformatuar botën—por e shpërdoroi momentin e saj unipolar. Me retrospektivë, Amerika përsëriti gabimet që bëri pas Luftës së Parë Botërore. Në të dyja rastet, ajo nuk kërkoi të ndërtonte dhe institucionalizonte një rend liberal ndërkombëtar, duke preferuar të mbetej e pakufizuar. Në rendin pas Luftës së Ftohtë, Uashingtoni drejtonte botën. Kjo solli përfitime të mëdha si për vetë SHBA, ashtu edhe për botën. Por ky rend varej nga një angazhim i madh amerikan dhe një bujari hegjemonike që ishte e vështirë për t’u mbajtur. Në fund, sfida më e madhe ndaj rendit të udhëhequr nga SHBA nuk është Kina, por vetë Amerika e rraskapitur.
Koncepti i një rendi liberal ndërkombëtar është i vështirë për t’u artikuluar dhe për pasojë për t’u mbrojtur. Për shkollën realiste të politikës së jashtme, rendi botëror është çështje force dhe thelbësisht anarkik; ëndrrat për një rend të bazuar në rregulla hidhen poshtë. Por gjatë shekullit të kaluar, nën udhëheqjen e SHBA, kjo anarki u zbut. U ndërtua një rend që vendoste kufizime të qarta për shtetet, me rregulla dhe norma që rregullonin sjelljen e tyre. Karta e OKB-së ndalonte shtetet të pushtonin njëri-tjetrin; traktatet e mosshpërndarjes, si dhe ato për ndalimin e armëve kimike dhe biologjike, frenonin zhvillimin e armëve të rrezikshme. U krijua një sistem tregtar global me standarde të qarta. Bota u bë më pak anarkike, më e parashikueshme dhe më e rregullt—gjithçka e mbështetur nga fuqia amerikane.
A ishte kjo e qëndrueshme? Studiuesi i marrëdhënieve ndërkombëtare G. John Ikenberry argumentoi në librin e tij të vitit 2001 After Victory se Amerika duhej të pranonte disa kufizime mbi fuqinë e saj për të “fiksuar një rend paslufte të favorshëm.” Duke treguar vetëpërmbajtje strategjike, SHBA kishte më shumë gjasa të fitonte pajtimin e shteteve më të dobëta dhe të përgatitej për fundin e momentit unipolar.
Kështu veproi Amerika pas Luftës së Dytë Botërore. Administrata Roosevelt ishte e vendosur të mos përsëriste gabimet e periudhës ndërmjet dy luftrave, kur Uashingtoni refuzoi Lidhjen e Kombeve dhe lejoi politika ekonomike që i shërbenin vetëm vetes. Ende pa mbaruar lufta, në vitin 1944 u zhvilluan takime në Dumbarton Oaks që çuan në krijimin e OKB-së dhe në Bretton Woods që përcaktuan rendin ekonomik pas luftës. Me shndërrimin e Bashkimit Sovjetik nga aleat në kundërshtar, Amerika la pas izolacionizmin dhe përqafoi aleanca, ndihma ushtarake dhe zhvillimore, si dhe integrimin e Evropës.
Por pas fitores në Luftën e Ftohtë, nuk pati përpjekje të krahasueshme për të transformuar rendin institucional ndërkombëtar. Nuk pati reforma të mëdha në OKB, as në Këshillin e Sigurimit, e as krijim institucionesh të reja të fuqishme. SHBA nuk ratifikoi shumë marrëveshje ndërkombëtare, si Konventa për të Drejtën e Detit, Statuti i Romës (për Gjykatën Penale Ndërkombëtare), Traktati për Ndalimin e Testeve Bërthamore dhe Protokolli i Kiotos për klimën. Senatori Jesse Helms udhëhoqi përpjekjet për të ndaluar fondet për OKB-në. Edhe iniciativat si “Komuniteti i Demokracive” u braktisën shpejt. Ndërkohë, zhvillimet më domethënëse ndodhën pa SHBA-në: krijimi i BE-së, Mercosur-it dhe Bashkimit Afrikan.
Megjithatë, SHBA avancoi një rend ekonomik liberal universalist, duke ndihmuar në krijimin e OBT-së në vitin 1995. Kjo nxitë globalizimin dhe ndërvarësinë ekonomike. Supozimi amerikan ishte se demokracia dhe kapitalizmi do të përforconin njëra-tjetrën. Idetë e Fukuyama-s dhe Friedman-it dhanë ndjesinë se institucionet nuk duheshin më, sepse historia kishte mbaruar. Por ndërsa krizat ekonomike shpërndaheshin globalisht, nevoja për bashkëpunim ndërkombëtar u bë më e dukshme.
U krijua G-20 pas krizës aziatike të vitit 1997, por mungesa e qeverisjes globale u bë gjithnjë e më e qartë. Ndërkohë, SHBA mbetej e ndarë për multilateralizmin. Administrata Clinton besonte në ndërkombëtarizmin wilsonian, por u gjend nën presion politik nga republikanët që kundërshtonin kufizimet ndaj fuqisë amerikane. Edhe kur kishte dakordësi që SHBA ishte e pazëvendësueshme, mbizotëronte ideja se duhet të kishte kontroll.
Pas 11 Shtatorit, SHBA kishte një tjetër shans për të rindërtuar botën—por përkundrazi, u hodh drejt unilateralizmit. Neokonservatorët, që ndanin objektiva liberale por me mjete të ashpra, dominuan. Fushata globale kundër terrorit dhe pushtimi i Irakut minuan çdo nocion të rendit të bazuar në rregulla dhe erdhën me kosto të mëdha në besueshmërinë globale të SHBA.
Lufta në Irak ndryshoi të dyja partitë. Patriotët që shërbyen pas 9/11, si J.D. Vance dhe Pete Hegseth, u kthyen kundër liberalizmit që e justifikonte luftën. Demokratët, nga ana tjetër, nuk mund të artikulonin më një vizion liberal kur vlerat liberale kishin shërbyer për të justifikuar pushtimin. Obama adoptoi një qasje më realiste—“mos bëj gjëra të gabuara”—dhe shmangu përballjet që kërkonin mbrojtjen e rendit ndërkombëtar, siç ndodhi me përdorimin e armëve kimike nga Assad në Siri.
Me kalimin e kohës, edhe kur demokratët mbronin verbalisht institucionet ndërkombëtare, kostoja e mosrespektimit të tyre ishte shpesh e paprekshme. Kjo dëmtoi kredibilitetin e SHBA në forume ndërkombëtare dhe i dha më shumë hapësirë Kinës për të fituar ndikim.
Kriza ekonomike e vitit 2008 shënoi kthesën. Edhe pse bota nuk u kthye kundër rendit liberal ekonomik, vetë amerikanët po. Dështimi për të ratifikuar Partneritetin Trans-Paqësor dhe sulmet ndaj OBT-së nga të dy administratat—Trump dhe Biden—treguan që SHBA ishte tërhequr nga projekti i saj liberal post-Luftës së Ftohtë.
Nën Biden-in, SHBA nuk e çoi përpara një strategji koherente të “botës së lirë”. Samiti për Demokracinë u kthye në një ngjarje pa peshë, dhe megjithëse SHBA u përpoq të rifillonte angazhimin me aleatët tradicionalë dhe NATO-n, gjithçka varej sërish nga një hiper-angazhim amerikan.
Në fund të fundit, kërcënimi më i madh për rendin e udhëhequr nga SHBA nuk është Kina—por vetë SHBA, dhe gatishmëria e saj për ta mbajtur këtë rend. Unipolarizmi ka përfunduar. Dhe nëse një administratë pas Trump dëshiron të shpëtojë atë që ka mbetur, nuk do të ketë as fuqinë, as besueshmërinë, dhe as mundësinë për ta bërë këtë vetëm.
