Nëse bisedimet bërthamore dështojnë, një luftë me Iranin mund të pasojë—por nuk do të jetë një shëtitje në park

Diplomacia në zhvillim mes Iranit dhe Shteteve të Bashkuara ofron një shpresë të kujdesshme për të dalë nga ngërçi mbi programin bërthamor iranian. Por nëse Irani refuzon të ndalojë pasurimin e uraniumit dhe të dorëzojë rezervat jashtë vendit, siç kërkon Uashingtoni, dhe bisedimet dështojnë, shumë mendojnë—dhe gjithnjë e më shumë raportime nga burime qeveritare e pohojnë—se SHBA ose Izraeli do të ndërmarrin sulme ajrore ndaj infrastrukturës bërthamore të Iranit.

Logjika e politikës “prano ose do të bombardohesh” është joshëse. Ajo mbështetet në idenë se Irani është aktualisht i dobët dhe mund të detyrohet të pranojë kërkesa maksimale. Irani paraqitet si një vend me mbrojtje ajrore të degraduar, ekonomi të goditur, politikë të brishtë të brendshme dhe rrjet të dobësuar aleatësh rajonalë. Vrasja e gjeneralit Qassem Soleimani në vitin 2020 nga SHBA-ja, shkatërroi një nga strategët më të aftë të Iranit. Sulmi i Hamasit ndaj Izraelit më 7 tetor 2023 nxiti një kundërpërgjigje të ashpër që dobësoi më tej aksin e rezistencës të Iranit. Ndërkohë, rënia e regjimit të Assad në Siri konsiderohet një nga disfatat më të mëdha strategjike të Iranit që nga revolucioni i vitit 1979.

Por Irani nuk është aq i dobët sa mendohet. Në vend që të zgjidhë ngërçin diplomatik, një sulm ushtarak do të ndezte një luftë me pasoja të paparashikueshme.

Pavarësisht rënies së ndikimit rajonal, Irani mbetet një aktor që nuk mund të injorohet. Hamas është goditur rëndë, por nuk është mposhtur. Ka rifreskuar radhët e tij dhe ende mban pengje. Pushtimi i vazhdueshëm i Gazës nga Izraeli mund të ushqejë një kryengritje. Vizita e liderëve të Hamasit në Teheran në shkurt dëshmon lidhjet e vazhdueshme.

Hezbollahu, xhevahiri i parandalimit të Iranit, ka marrë goditje serioze, përfshirë vrasjen e liderit dhe komandantëve kryesorë. Megjithatë, mbetet i armatosur dhe politikisht relevant nëpërmjet aleancës me Amal. Edhe në gjendje të dobësuar, mund të hakmerret nëse Irani sulmohet. Në Siri, forcat iraniane janë tërhequr, por rrjeti alavit dhe mbetjet e regjimit mund të ofrojnë akses për armë dhe ndihmë ndaj Hezbollahut.

Në Irak, Irani është thellësisht i integruar përmes Njësive të Mobilizimit Popullor, të cilat i rezistojnë çarmatosjes. Irani ka ndikim te klerikët shiitë dhe qeveria në Bagdad, një nga partnerët më të mëdhenj tregtarë të Teheranit. Këto rrjete të fjetura mund të kërcënojnë interesat amerikane në rast sulmi.

Në Jemen, Houthit janë aleati më rezilient i Iranit, me kapacitet për të sulmuar Arabinë Saudite dhe Izraelin. Së fundmi kanë rrëzuar dronë MQ-9 dhe një avion F/A-18, duke dëmtuar edhe avionë të tjerë amerikanë. Sipas raportimeve, kjo ndikoi në vendimin e presidentit Trump për të pezulluar sulmet ajrore.

Diplomatikisht, Irani ka shënuar fitore të rëndësishme. Ka normalizuar marrëdhëniet me të gjitha shtetet arabe të Gjirit dhe ka hyrë në një qetësim me Arabinë Saudite—të njëjtën që dikur kërkonte “t’i pritej koka gjarprit në Teheran”. Sot, të gjitha shtetet e Gjirit mbështesin një zgjidhje paqësore për krizën bërthamore.

Teherani ka forcuar gjithashtu marrëdhëniet me Kinën dhe Rusinë. Një pakt 25-vjeçar me Kinën dhe një marrëveshje 20-vjeçare me Rusinë parashikojnë bashkëpunim në fusha si mbrojtja dhe ekonomia. Nëse shpërthen lufta, Pekini dhe Moska nuk do ta mbrojnë drejtpërdrejt Iranin, por mund ta ndihmojnë në mënyra të tjera.

Disa zëra të ashpër kërkojnë çmontimin e plotë të programit bërthamor iranian, si modeli libian i 2003. Por ndryshe nga Libia e Gadafit, programi iranian është shumë më i avancuar, i shpërndarë dhe pjesërisht i groposur apo i vendosur pranë qyteteve. Pas dekadash sanksionesh dhe miliarda shpenzimesh, Irani është një fuqi bërthamore në prag, me uranium të pasuruar deri në 60% dhe kohë daljeje vetëm disa muaj. Për Teheranin, të pranojë modelin libian do të ishte vetëvrasje nga frika.

Të ndërmarrësh sulme duke u bazuar në iluzionin e dobësisë iraniane do të ishte të përsërisje gabimin e Sadam Huseinit më 1980, kur ai mendoi se Irani post-revolucionar ishte i dobët dhe nisi një luftë që zgjati gati dhjetë vjet. Po ashtu, në 2003 SHBA pushtoi Irakun me informacion të gabuar, duke pritur mirëpritje. Vetëbesimi i sotëm ndaj “dobësisë” së Iranit pasqyron po të njëjtat llogaritje të gabuara.

Teherani do ta shihte çdo sulm izraelit si një operacion të përbashkët me SHBA-në. Një sulm izraelit mund të përshkallëzohet shpejt në një konflikt rajonal, me Izraelin në ofensivë dhe SHBA-në në mbrojtje. Pa ndryshim regjimi apo pushtim tokësor—të dyja të pamundura—sulmet do të vononin, por nuk do të shkatërronin programin bërthamor. Ato mund të shkaktojnë ndotje radioaktive, viktima civile dhe dëme mjedisore. Irani me shumë gjasë do të largohej nga Traktati i Mos Përhapjes Bërthamore (NPT), do të përjashtonte inspektorët dhe do të përshpejtonte ndërtimin e bombës, ndërsa fraksionet radikale do të merrnin më shumë pushtet.

Ajo që shpesh harrohet është se aksi i rezistencës nuk është mbrojtja e parë e Iranit. Në thelb, mbrojtja e regjimit bazohet në arsenalin e madh të raketave dhe dronëve, baza të fortifikuara, kapacitet të luftës asimetrike dhe një aparat ushtarak të stërvitur.

Po sikur Irani dhe aleatët e tij të sulmojnë bazat amerikane, qytetet izraelite apo zonat energjetike në Gjirin Persik? Apo të bllokojnë njëkohësisht Ngushticat e Hormuzit dhe Bab el-Mandeb? Vetë kërcënimi do të mjaftonte për të rritur çmimet e naftës dhe për të tronditur ekonominë globale.

Cili është plani i daljes për SHBA-në nëse Irani kundërpërgjigjet? Më shumë bombardime? Një konflikt i zgjatur do të binte ndesh me premtimin e Trump për të shmangur “luftërat e pafundme” dhe do të ndalte zhvillimet ekonomike rajonale. Edhe pse Irani do të vuante më shumë, SHBA dhe Izraeli gjithashtu do të paguanin një çmim të lartë.

Disa besojnë se një sulm ushtarak do të rrëzonte regjimin ose do të nxiste një kryengritje. Por kjo është iluzion. Regjimi është në një rrugë të vështirë, por jo në rënie. Pavarësisht krizës ekonomike, represionit dhe pakënaqësisë, regjimi mbetet i bashkuar dhe i gatshëm të vrasë për të mbrojtur revolucionin. Opozita është e fragmentuar dhe pa vizion, ndërsa shtresa e mesme është e frikësuar nga pasojat e paqëndrueshmërisë. Një sulm i huaj me shumë gjasa do të bashkonte politikën e brendshme iraniane, do të forconte ndjenjën kombëtare dhe madje do të mobilizonte edhe kritikët për të mbrojtur atdheun.

Në vend që ta rrëzojë regjimin, një sulm mund t’i japë atij frymëmarrje. Perëndimi mund të mendojë se mund ta detyrojë Iranin përmes forcës, por në fund mund të përfundojë me një tejkalim strategjik që do ta pendojë më vonë. Një marrëveshje bërthamore e bazuar në kompromis reciprok, inspektime dhe lehtësime të sanksioneve mbetet rruga më pak e rrezikshme përpara.