Pas gjashtë vitesh stanjacion ekonomik dhe humbje të konsiderueshme të fuqisë blerëse, Gjermania po përballet me një krizë të dyfishtë: një ekonomi në ngërç dhe një demokraci në rrezik. Goditja energjetike që pasoi agresionin rus ndaj Ukrainës në vitin 2022 pengoi rimëkëmbjen pas pandemisë dhe shkaktoi rënien më të madhe të pagave reale që nga Lufta e Dytë Botërore. Edhe pse pati rritje të vogël në vitin 2024, pagat reale mbeten rreth 8% nën nivelin e parashikuar.
Kjo gjendje ka krijuar terren të favorshëm për rritjen e partisë ekstremiste të djathtë AfD, e cila në zgjedhjet e fundit federale arriti vendin e dytë – një rezultat historik dhe alarmues. AfD, e karakterizuar nga elementë neo-nazistë dhe qëndrime antidemokratike, paraqet një kërcënim serioz për themelet e rendit liberal në Gjermani dhe më gjerë në Europë.
Qeveria e mëparshme e drejtuar nga SPD dështoi të reagojë në kohë ndaj krizës, duke zgjedhur rrugën e austeritetit në vend të stimulimit ekonomik. Kjo çoi në rrëzimin e kancelarit Olaf Scholz dhe zgjedhje të reja, të cilat sollën në pushtet koalicionin e udhëhequr nga Friedrich Merz i CDU-së.
Në mars, qeveria e re ndryshoi rregullat kushtetuese të borxhit (“frena e borxhit”), duke lejuar shpenzime të pakufizuara për mbrojtjen dhe fonde të kufizuara për infrastrukturën dhe klimën. Por ndërsa industria e armëve përfiton ndjeshëm – kompania Rheinmetall ka parë një rritje të madhe në fitime dhe në bursë – sektori civil, përfshirë industrinë automobilistike, po humbet vende pune dhe investime.
Programi ekonomik i Merz favorizon shpenzimet ushtarake dhe tregun e lirë, ndërsa shkurtimet sociale dhe mungesa e mbështetjes për punëtorët kanë krijuar pakënaqësi të thellë. Shpresa se rritja ekonomike do “rrjedhë” te qytetarët është e pabazuar në realitetin aktual. Rënia e konsumit, frika nga kostoja e jetesës dhe pasiguria e punës mund të thellojnë edhe më shumë zhgënjimin qytetar dhe të forcojnë ekstremizmin.
Vetëm 30% e gjermanëve besojnë se qeveria e re do sjellë ndryshim pozitiv, ndërsa Merz mban vlerësimin më të ulët të një kancelari të sapozgjedhur në historinë moderne. Në disa sondazhe, AfD është në krye. Gjermania po përballet me një moment vendimtar: ose ofron një vizion të ri për rritje të barabartë dhe mbështetje sociale, ose rrezikon të dorëzojë pushtetin ekstremit të djathtë për herë të parë që nga Lufta e Dytë Botërore.
Zgjidhja? Një reformë e thellë fiskale që lejon investime publike në infrastrukturë, teknologji të pastër, kujdes social dhe kontroll të çmimeve. Një rritje e pagës minimale, mbështetje për sindikatat dhe politika industriale pro-punëtorëve janë çelësi për rikthimin e besimit tek demokracia.
Nëse qeveria dështon të veprojë me guxim, kostoja nuk do të jetë vetëm ekonomike – por edhe politike dhe historike.
