Vetë-mjaftueshmëria europiane në çështjet e sigurisë do t’i kushtojë SHBA-ve vende pune, fitime dhe ndikim.
Shtetet e Bashkuara kanë pasur gjithmonë një mesazh të qartë për aleatët e tyre europianë: Bëni më shumë!
Shpenzoni më shumë për mbrojtjen, merrni më shumë rreziqe, përballoni më shumë pakënaqësi, refuzoni gazin natyror sovjetik dhe rus, kapni spiunët e Kremlinit, kundërshtoni sindikatat tregtare të drejtuara nga komunistët, dërgoni forca të armatosura europiane për të luftuar në luftërat amerikane lista ka qenë gjithmonë e gjatë. Kontributi europian nuk ka qenë kurrë i mjaftueshëm. Në fakt, pakënaqësitë për ndarjen e barrës paraprijnë edhe themelimin e NATO-s. Në një seancë dëgjimore të Senatit më 1949 mbi anëtarësimin e SHBA-ve në aleancë, Sekretari i Shtetit Dean Acheson u pyet nëse kjo do të nënkuptonte “një numër të konsiderueshëm trupash atje.” Ai u përgjigj: “Përgjigjja për këtë pyetje, senator, është një ‘jo’ e qartë dhe absolute!” Supozimi në themelimin e aleancës ishte se mbështetja amerikane do të ishte një urë drejt vetë-mjaftueshmërisë europiane.
Dhjetë vjet më vonë, presidenti Dwight D. Eisenhower u ankua se vetë-mjaftueshmëria nuk po ndodhte. “Forcat tona u vendosën atje si një zgjidhje e përkohshme emergjente,” tha ai sipas një memoje të vitit 1959. “Europianët tani përpiqen ta konsiderojnë këtë dislokim si një angazhim të përhershëm dhe të sigurt.” Ai u ankua se aleatët po përpiqeshin të bënin SHBA-në “budallenjtë” e situatës. Çdo president amerikan që prej atëherë e ka përsëritur këtë ankesë asnjë më shumë se Donald Trump.
Por pas thirrjes së përsëritur të Uashingtonit për të bërë më shumë, vinte zakonisht një tjetër: “Jo ashtu.” Sekreti më pak i ruajtur i politikës transatlantike të sigurisë është se që nga fillimi i Luftës së Ftohtë, SHBA-ja ka kërkuar jo vetëm të lidhë Europën në një mbrojtje të përbashkët kundër Bashkimit Sovjetik, por edhe ta mbajë atë në një gjendje vasaliteti. Kjo do të thoshte të shuar çdo përpjekje për të ndërtuar struktura ose strategji të pavarura të mbrojtjes europiane.
Disa europianë e kundërshtuan këtë. Në vitin 1958, presidenti francez Charles de Gaulle kërkoi një drejtori treshe të NATO-s për strategjinë bërthamore. Kur Britania dhe SHBA refuzuan, ai tërhoqi flotën franceze të Mesdheut nga komanda e NATO-s dhe ndaloi stacionimin e armëve bërthamore amerikane në tokën franceze Forca Ajrore Amerikane u detyrua të largojë me nxitim 200 avionë luftarakë nga Franca. Në vitin 1963, ai tërhoqi flotën e Atlantikut dhe të Kanalit Anglez nga komanda e NATO-s; në vitin 1966, kërkoi largimin e të gjitha bazave të NATO-s nga territori francez dhe e tërhoqi Francën nga struktura komanduese e aleancës.
Këto përplasje u zbutën nga kërcënimi i Bashkimit Sovjetik. Pak dyshonin se në rast konflikti ushtarak, Franca do të luftonte përkrah aleatëve të NATO-s. Kur Bashkimi Sovjetik u shpërbë në vitin 1991 dhe kërcënimi nga Moska dukej se ishte zhdukur dhe aleatët e NATO-s u lodhën me udhëheqjen amerikane që ishte ose tepër ambicioze ose tepër hezituese aleatët europianë nisën të artikulonin përparësitë e tyre.
Një ngjarje kyçe ishte marrëveshja e bashkëpunimit franko-britanik në Saint-Malo, Francë, në vitin 1998, që deklaronte se BE-ja “duhet të ketë kapacitet për veprim autonom, të mbështetur nga forca ushtarake të besueshme, mjete për të vendosur dhe vullnet për t’i përdorur, në mënyrë që të përgjigjet ndaj krizave ndërkombëtare.” Sekretarja amerikane e Shtetit Madeleine Albright reagoi me vendosmëri, duke i thënë aleatëve të NATO-s se përpjekjet e Europës për bashkëpunim në siguri duhet të nënkuptojnë “jo dobësim të NATO-s, jo diskriminim dhe jo përsëritje.”
Përkrahësit e mbrojtjes europiane kanë pasur një rrugë të vështirë në këto 25 vite. Sa më shumë që Franca fliste për “autonomi strategjike” dhe “emancipim”, aq më shumë Britania dhe anëtarët tjerë atlanticistë të NATO-s tërhiqeshin. Politika e Përbashkët e Sigurisë dhe Mbrojtjes e BE-së prodhoi “më shumë fjalë sesa luftëtarë”, siç tha Julian Lindley-French.
Por tani gjithçka ka ndryshuar. Të tronditur nga lufta e Rusisë në Ukrainë dhe përçarjet transatlantike, europianët janë seriozë jashtëzakonisht seriozë për t’u kujdesur për mbrojtjen dhe sigurinë e tyre. Lufta e fjalëve është në kulm. Historiani i Oksfordit Timothy Garton Ash shkruan për “Amerikën e tmerrshme.” Anëtari i Dhomës së Lordëve Andrew Roberts dënon “brutalitetin e pastër” të administratës Trump, që sipas tij e ka futur Britaninë në “terren të panjohur.” Kancelari i ardhshëm gjerman Friedrich Merz, një mbështetës i përhershëm i atlantizmit gjerman, bën thirrje për “pavarësi” të Gjermanisë nga SHBA. Kaja Kallas, ish-kryeministrja e Estonisë, deklaroi: “Bota e lirë ka nevojë për një udhëheqës të ri.”
Këto janë vetëm fillimi i telasheve. Çfarë ndodh nëse Shtëpia e Bardhë jo vetëm që tërhiqet nga mbështetja për Ukrainën, por e konsideron pushtimin e ardhshëm të Rusisë si një “përleshje kufitare” që nuk meriton përfshirjen e SHBA-ve? Ose më keq po sikur një administratë e afërt me Rusinë të kundërshtojë haptazi veprimin europian për të ndihmuar një vend të pushtuar? Uashingtoni mund të çaktivizojë çdo armë që përfshin teknologji amerikane, të ndërpresë qasjen në satelitë dhe infrastrukturë kritike, dhe të mbyllë selinë e NATO-s të drejtuar nga SHBA.
Ndërkohë, vendimmarrja europiane ka hyrë në një epokë të re. Tmerret dhe zhgënjimi kanë bashkuar europianët dhe kanë mbyllur përçarjet që pengonin sigurinë europiane që nga sabotimi amerikan i pushtimit anglo-franko-izraelit të Egjiptit gjatë krizës së Suezit në 1956. Tani, ish-atlanticistët europianë që për dekada frenonin çdo përpjekje për ushtri europiane, buxhet mbrojtjeje apo inteligjencë të përbashkët, janë kthyer në përshpejtues të ndryshimit. “Të gjithë jemi kthyer në gaullistë,” tha ministri i Jashtëm holandez Caspar Veldkamp në shkurt.
Bisedimet për një marrëveshje të re sigurie dhe mbrojtjeje BE-Britani janë në faza të avancuara dhe pritet të nënshkruhen në maj. Gjermania dhe Franca janë më të gatshme t’i japin Komisionit Europian nën drejtimin e ish-ministres së Mbrojtjes gjermane Ursula von der Leyen një rol më udhëheqës me borxhe të përbashkëta, agjenci të reja dhe fuqi të reja.
Kjo ka pasoja të prekshme. Ky është një moment i keq për të shitur armë amerikane apo sisteme teknologjike në Europë. Trump ka sugjeruar publikisht kufizimin e veçorive të avionëve të gjeneratës së gjashtë F-47 të shitur aleatëve. Frika nga një “buton vdekjeje” që SHBA mund të aktivizojë për të ç’aktivizuar sistemet është rritur. Ukraina nuk mundi të përdorte raketat britanike Storm Shadow kundër objektivave brenda Rusisë për shkak të komponentëve amerikanë.
Portugalia dhe Kanadaja po mendojnë të anulojnë blerjet e avionëve F-35. Italia u tërhoq nga blerja e Starlink pas ndërprerjes së shërbimit nga Elon Musk. Danimarka po diskuton nëse duhet të zgjedhë sistemin europian të mbrojtjes ajrore SAMP/T NG në vend të Patriotëve amerikanë. Prodhuesit britanikë të armëve po promovojnë zinxhirët e tyre të furnizimit si “rezistentë ndaj Trumpit.”
Po përgatitet edhe një instrument financiar madhor europian për të financuar mbrojtjen me kusht që vetëm kontratat me prodhues europianë të financohen. Kjo jo vetëm që do të kushtojë vende pune dhe fitime për SHBA, por do të gërryejë ndikimin e saj mbi Europën.
Edhe ndarja e inteligjencës po ndryshon. Agjencitë europiane tani janë më të kujdesshme. “Po sikur të përfundojë në raportin ditor të presidentit dhe ai ta zbulojë pa dashje?” më tha një zyrtar europian i inteligjencës. Ata e panë SHBA-në të ndërpresë ndarjen e informacionit me Ukrainën si dënim për refuzimin e saj për të pranuar një armëpushim të sponsorizuar nga SHBA.
Transformimi do të jetë i ndërlikuar. Europa ende ka mungesa të mëdha në trupa, tanke, artileri, municione, logjistikë, survejim dhe aftësi parandaluese. Pa ndihmën logjistike të SHBA-ve, edhe një forcë e vogël sigurie në Ukrainën pas armëpushimit duket joreale.
Kompensimi për këtë do të kërkojë një demonstrim imponues të unitetit politik, rritje taksash, standarde jetese më të ulëta dhe shërbime publike më të kufizuara. Trajektorja është e qartë: sa më shumë që Trump shpall “Amerika e para”, aq më shumë europianët dëgjojnë “shpëtoje veten” dhe largohen nga rrënojat e një aleance që e morën të mirëqenë.
Paradokset janë të shumta. SHBA përfundon me atë që gjithmonë e ka dashur të shmangë: një Europë të fuqishme, të pavarur dhe me vetëdije strategjike. Madje mund të ngrihet një monument për Trump në Bruksel, përkrah themeluesve të unitetit europian si Jean Monnet, Robert Schuman dhe Simone Weil.
Nuk është e gjitha negative. Ky entitet i ri mund ta quajmë edhe Shtetet e Bashkuara të Europës mund të jetë një partner i aftë për administratat e ardhshme amerikane përballë Kinës, ndryshimeve klimatike e më tej. Por do të jetë një partnerësi midis të barabartëve. Dhe në fusha si financat globale, Lindja e Mesme apo ligji ndërkombëtar, Europa do të ketë prioritetet dhe idetë e saj. Ajo do t’i artikulojë pa hezitim edhe nëse kjo shkakton parehati.
Epoka e tutelës kishte një çmim. Por amerikanëve mund t’u mungojë kur të mos jetë më.
