Për muaj të tërë, gjatë mandatit të dytë të tij si president, Donald Trump dukej i prirur të arrinte një marrëveshje të re bërthamore me Iranin. Administrata e tij zhvilloi disa raunde bisedimesh të fshehta me iranianët në Oman dhe Itali, ndërsa deklaratat e ashpra publike u interpretuan nga analistët si pjesë e retorikës së zakonshme trumpiane. Por gjithçka ndryshoi papritur: më 21 qershor 2025, SHBA ndërmori një sërë sulmesh ajrore ndaj objekteve bërthamore iraniane në Fordow, Natanz dhe Esfahan, duke mbyllur rrugën e negociatave dhe duke çuar Lindjen e Mesme në një fazë të re tensioni.
Çfarë e shtyu Trump të braktiste qasjen diplomatike? Sipas analistit Steven A. Cook, vendimi nuk buron thjesht nga një afat 60-ditor që Trump i kishte vendosur Teheranit në prill. Përkundrazi, momenti i kthesës përkoi me suksesin spektakolar të fushatës ushtarake izraelite “Operation Rising Lion”, e cila shkatërroi pjesë të konsiderueshme të infrastrukturës ushtarake dhe shkencore të Iranit. E entuziazmuar nga efikasiteti i Izraelit, administrata Trump nisi të përvetësojë publikisht fitoren, me presidentin që në rrjetet sociale shkruante se “ne kontrollojmë qiejt iranianë”. Trump, i njohur për afeksionin ndaj “fituesve”, nuk mund të rrinte jashtë kësaj loje.
Në prapaskenë, ndikimi izraelit ka qenë i fortë, por jo manipulues – thekson Cook. Netanyahu, ashtu si çdo udhëheqës që ndjehet nën kërcënim ekzistencial, kërkoi ndihmën e aleatit kryesor, SHBA-së. Iranit i atribuohen përpjekje të qarta për ndërtimin e një arme bërthamore dhe financimi i grupeve si Hamas, Hezbollah dhe Houthit – të gjitha të përfshira në sulme ndaj Izraelit. Pas masakrës së Hamasit në tetor 2023, udhëheqja izraelite nuk i sheh më kërcënimet iraniane si retorikë, por si plane konkrete për zhdukje. Në këtë kontekst, kërkesa për ndihmë nga Uashingtoni nuk është vetëm legjitime, por e pashmangshme.
Nga ana tjetër, edhe llogaritë e Teheranit rezultuan të gabuara. Ayatollah Ali Khamenei dhe këshilltarët e tij nuk besuan se Trump do të urdhëronte vërtet sulme – ata ranë pre e së njëjtës “mendësi kolektive” që kishte paralizuar edhe shumë analistë në Uashington. Ata menduan se presidenti amerikan do të kërkonte ende negociata, madje se do të përpiqej të frenonte Izraelin. Plani i tyre ishte të vazhdonin pasuritjen e uraniumit dhe të përfitonin nga një marrëveshje që do ua lejonte këtë në mënyrë të heshtur – si në të kaluarën.
Por këtë herë, Trump erdhi në përfundimin se një sulm i drejtpërdrejtë do të ishte ose një mënyrë për të shkatërruar programin bërthamor iranian, ose për të fituar më shumë peshë në çdo negociatë të ardhshme. Nëse ky vendim ka qenë një llogari e saktë, mbetet për t’u parë. Raportet e para sugjerojnë se dëmet ndaj objekteve iraniane nuk kanë qenë aq të mëdha sa u pretendua nga Shtëpia e Bardhë. Kjo do të thotë se SHBA mund të përballet së shpejti me një Iran që përshpejton garën drejt një arme bërthamore – dhe me një nevojë të re për prezencë afatgjatë ushtarake në rajon.
Në fund të ditës, për Steven Cook, ky nuk është një vendim i qëndrueshëm i një strategu të ftohtë, por një kombinim i impulsit, ndikimit izraelit dhe gabimeve të Iranit në leximin e realitetit. Trump nuk i qëndroi parimit të negociatës me çdo kusht. Ai vendosi të godasë – jo domosdoshmërisht për të zgjidhur krizën, por për të qenë pjesë e “fitoreve” që të tjerët nisën. Dhe tani, bota do të duhet të përballet me pasojat.
