Pas sulmeve ajrore të fundit izraelite mbi impiantin bërthamor të Natanzit, vëmendja ndërkombëtare është zhvendosur te Fordow – një tjetër objekt kritik i programit bërthamor të Iranit. Edhe pse Izraeli e ka goditur këtë qendër, Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA) ka konfirmuar se Fordow nuk ka pësuar dëme. Por çfarë është kjo strukturë e shumëpërfolur, dhe a mund të shkatërrohet vërtet nga Shtetet e Bashkuara?
Çfarë është Fordow?
Fordow ndodhet rreth 30 kilometra në verilindje të qytetit Qom dhe është e pozicionuar thellë brenda një mali – një vendndodhje që e bën atë tepër të mbrojtur ndaj bombardimeve të zakonshme. Fillimisht një bazë ushtarake e Gardës Revolucionare, Fordow u zbulua si objekt bërthamor në vitin 2009, kur Irani njoftoi IAEA-n, pasi kishte mësuar se shërbimet perëndimore të inteligjencës tashmë ishin në dijeni për ekzistencën e saj.
Në vitin 2023, gjatë një inspektimi të paparalajmëruar, IAEA gjeti në këtë objekt grimca uraniumi të pasuruar në nivel thuajse armësh – një shkelje e qartë e marrëveshjeve ndërkombëtare dhe një sinjal alarmi për Perëndimin. Zyrtarisht, Irani e mohon përpunimin e uraniumit në nivel të tillë, duke pretenduar për akte sabotazhi.
Pse është Fordow më i vështirë për t’u shkatërruar?
Fordow është shumë më i mbrojtur se Natanz, i cili u dëmtua nga raketat izraelite javën e kaluar. Ndodhur qindra metra nën tokë dhe e rrethuar nga male, impianti i Fordow është projektuar pikërisht për t’i rezistuar sulmeve ajrore konvencionale.
Ekspertët besojnë se vetëm një armë me fuqi të jashtëzakonshme, si bomba amerikane “Massive Ordnance Penetrator” (MOP) prej 13,600 kilogramësh, mund të arrijë të dëmtojë strukturën në thellësi. Por për një sulm të suksesshëm, do të nevojiteshin më shumë se një bombë dhe një avion B-2 i aftë për të depërtuar në hapësirat ajrore më të mbrojtura të rajonit.
Çfarë roli mund të ketë SHBA?
Spekulimet janë rritur nëse SHBA do të furnizojë Izraelin me këto armë shkatërruese ose nëse do të marrë vetë iniciativën për të goditur Fordow. Ish-presidenti Donald Trump, i cili aktualisht është në një pozicion vendimmarrës të përkohshëm pas krizës me Iranin, ka lënë të hapur çdo mundësi: “Mund ta bëj, mund edhe të mos e bëj,” tha ai në mënyrën e tij të zakonshme të paqartë.
Por deklaratat e tij lënë të kuptohet se, nëse perceptohet një rrezik real për armatosjen bërthamore të Iranit, SHBA mund të veprojë ushtarakisht.
Rikthimi i frikës nga një luftë bërthamore
Fordow simbolizon fazën më të ndjeshme të programit bërthamor të Iranit. Ndonëse marrëveshja JCPOA e vitit 2015 ndaloi pasurimin e uraniumit në këtë impiant, dalja e SHBA nga marrëveshja në vitin 2018 dhe vazhdimi i aktiviteteve bërthamore nga Irani kanë rihapur frikën e një konflikti të përshkallëzuar.
Sipas IAEA, Irani ka lidhur centrifuga për të përpunuar uranium në 60 përqind pastërti – shumë afër nivelit për armë. Ndërkohë, vendosja e sistemit mbrojtës rus S-300 mbi Fordow që prej vitit 2016 tregon qartë se Teherani e konsideron këtë objekt thelbësor dhe të cenueshëm.
Përfundimi
Fordow është zemra e dyshimeve për programin bërthamor iranian – një objekt që mbart më shumë sesa uranium: mbart rrezikun e një përplasjeje rajonale me pasoja globale. Dhe ndërsa sytë e botës janë të përqendruar mbi llogaritjen ushtarake të SHBA, pyetja që ngrihet nuk është më “nëse mund të shkatërrohet Fordow”, por “çfarë do të sjellë shkatërrimi i tij”.
