Nga Antony Beevor | Foreign Affairs
Historia rrallëherë është e rregullt. Lufta e Dytë Botërore nuk ishte vetëm një luftë, por një përzierje e konflikteve etnike, ideologjike dhe koloniale që nisën pas Luftës së Parë Botërore dhe vazhdojnë të ndikojnë politikën globale edhe sot. Për disa historianë, lufta zgjati nga viti 1914 deri në fundin e Bashkimit Sovjetik në 1991 – një “luftë civile globale” midis kapitalizmit dhe komunizmit, e më pas midis demokracisë dhe diktaturës.
Megjithë përmasat e saj globale, çdo komb ndërtoi versionin e vet për këtë konflikt. Për amerikanët, lufta fillon në dhjetor 1941 me sulmin ndaj Pearl Harbor-it; për rusët, në qershor 1941 kur Hitleri pushtoi Bashkimin Sovjetik – duke anashkaluar faktin që Moska dhe Berlini kishin ndarë Poloninë në 1939. Për kinezët, fillimi mund të jetë më herët: me pushtimin japonez të Mançurisë në vitin 1931. Ndërsa për të majtët spanjollë, gjithçka fillon në vitin 1936 me rebelimin e Frankos.
Putin dhe hijet e së kaluarës
Presidenti rus Vladimir Putin ka përqafuar një interpretim të rishkruar të historisë, duke glorifikuar “Luftën e Madhe Patriotike” dhe rehabilituar imazhin e Stalinit – një diktator që vrau miliona qytetarë sovjetikë, përfshirë gjatë Holodomorit në Ukrainë. Kjo narrativë historike, përzier me ide të ekstremit të djathtë rus, justifikon pretendimet e Rusisë për dominim të “hapësirës euroaziatike” – një vizion i rrezikshëm që ka depërtuar deri në rrethin e Donald Trump.
Sot, konflikti në Ukrainë – lufta e parë kontinentale në Evropë që prej vitit 1945 – ushqehet drejtpërdrejt nga ky revizionizëm historik rus. Në të njëjtën kohë, SHBA duket se është duke braktisur udhëheqjen globale që dikur e ndërtoi mbi gjakun e miliona të rënëve në luftë.
Masakra të harruara, shifra që s’duhen harruar
Rreth 85 milionë njerëz humbën jetën në Luftën e Dytë Botërore, shumica civilë. Holokausti, ku u vranë rreth 6 milionë hebrenj, mbetet krimi më i rëndë i shekullit XX. Polonia humbi 20% të popullsisë së saj, ndërsa Kina dhe Bashkimi Sovjetik numërojnë miliona të vdekur – jo vetëm nga luftimet, por edhe nga uria dhe sëmundjet e përhapura gjatë pushtimeve.
Por përtej numrave që mund të duken abstraktë sot, mbijetesa e të internuarve në kampe, skllavëria e të burgosurve të luftës dhe dhuna e pashpjegueshme mbeten plagë të gjalla në historinë njerëzore.
Pa pushuar armët, pa mbyllur plagët
Edhe pas kapitullimit, dhuna vazhdoi. Mijëra ushtarë sovjetikë që ishin detyruar të luftonin për gjermanët, u ekzekutuan ose dërguan në gulag. Britanikët dorëzuan mijëra jugosllavë antikomunistë dhe kazakë që luftuan me gjermanët – shumica u pushkatuan nga regjimet komuniste. Në Japoninë e pushtuar, qindra mijëra civilë po vdisnin nga uria dhe tortura – paradoksalisht, bombat atomike në Hiroshima dhe Nagasaki, megjithë dhimbjen që shkaktuan, mund të kenë shmangur një kasaphanë edhe më të madhe.
Një rend botëror që lindi nga hiri
Pas luftës, bota ndryshoi rrënjësisht. Japonia u mposht dhe nisi rrugën drejt modernizimit, Kina lindi nga hiri i pushtimit, ndërsa Europa u drejtua drejt integrimit për të shmangur një tjetër katastrofë. U krijua Organizata e Kombeve të Bashkuara, me misionin për të garantuar sovranitetin dhe për të parandaluar pushtimet – një ideal që duket se po nëpërkëmbet sot, teksa Rusia sulmon Ukrainën dhe SHBA mban qëndrime të paqarta ndaj rendit ndërkombëtar.
Kufijtë që lëvizen, urrejtjet që mbeten
Pasojat gjeopolitike të luftës përfshijnë zhvendosjen me dhunë të mbi 13 milionë gjermanëve, polakëve dhe ukrainasve, ndryshimin e hartës së Polonisë dhe krijimin e shteteve-satelit rreth Bashkimit Sovjetik. Për shumë vende, trauma e humbjes së sovranitetit ose e pushtimit të dhunshëm ka mbetur e pashëruar.
Në vitet e fundit, Putin e ka kthyer mitin e fitores sovjetike në armë propagandistike. Madje, po shqyrton kthimin e emrit të Volgogradit në Stalingrad, për të forcuar simbolikisht luftën kundër Ukrainës duke e shpallur atë vazhdim të përpjekjes kundër “nazizmit”.
Mësimet që po i harrojmë
Lufta e Dytë Botërore nuk mbaroi kurrë vërtet – jo në mendjet e liderëve si Putin dhe jo në hartën e botës që ajo ndryshoi përjetësisht. Brezat që e jetuan luftën ruajtën një ideal: të mos lejojnë kurrë më një konflikt të tillë. Por me kalimin e kohës, kujtimi i vërtetë po zëvendësohet nga thjesht statistika. Dhe me harresën, po shuhet edhe vendosmëria për ta parandaluar përsëritjen.
Në një kohë kur historia po rishkruhet dhe përdoret për të justifikuar luftëra të reja, është detyrë e brezit të sotëm të mbajë gjallë kujtesën – jo për të ngjallur hakmarrje, por për të ruajtur paqen që u pagua me gjak.
